بازار چیست؟ شاید در نگاه اول، پاسخ این سوال ساده باشد اما زمانی که صحبت از انواع بازار به میان بی آید توصیف آن کمی پییچیده تر می شود.

هدف ما از انتشار این مطلب تشریح کامل بازار و انواع آن می باشد. بطور خلاصه می توان گفت از گذشته تا کنون افراد برای رفع نیازهای مالی خود و خانواده برای فروش محصولات مازاد خود مکان هایی را تشکیل دادند و در آن به انجام معامله پرداختند.

یکی از مهمترین این مکان ها برای انجام معاملات و فروش محصولات و دارائی ها بازار است. بازار را از جهات مختلف می توان تقسیم بندی کرد که در ادامه مطلب بیشتر به آن می پردازیم.

در رابطه بازار بورس و فواید سرمایه گذاری در آن بیشتر بخوانید

بازار چیست؟

به مکانی که در آن دو یا چند طرف، کالاها، خدمات و اطلاعات را مبادله می‌کنند بازار گفته می شود. به‌طور ‌کلی، بازار مکانی است که در آن دو یا چند طرف در خرید و فروش دخیل هستند.

دو طرفی که در یک معامله درگیر هستند، فروشنده و خریدار نامیده می‌شوند. فروشنده در ازای دریافت پول، کالا و خدمات را به خریدار می‌فروشد. جهت رقابتی‌شدن بازار، باید بیش از یک خریدار و فروشنده وجود داشته باشد.

جالب است که بدانید واژه بازار از پارسی میانه وازار (wāzār)، از پارسی باستانی واچار (vāčar) سرچشمه می گیرد.

انواع بازار بر اساس نوع دارایی

بازار از نظر نوع دارایی به دو دسته بازار دارایی های فیزیکی (شامل بازار کالا و خدمات) که همه ما با آن آشنایی داریم و برای خرید مواد غذایی و پوشاک و… به بازار های محلی میرویم و اما نوعی دیگر از بازار نیز وجود دارد که به نام بازار دارایی های مالی، که شامل بازار پول و بازار سرمایه می باشد.

اگر قصد سرمایه گذاری در بازار بورس را دارید بهتر است که روش غیرمستقیم را انتخاب کنید و از طریق شرکت های سبدگردان هدف اقدام نمایید.

بازار دارایی های فیزیکی 

بازار کالا و خدمات Market for goods and services اولین بازار سازمان دهی شده، بازار کالا و خدمات می باشد. از گذشته تاکنون مکان هایی برای خرید و فروش کالاهایی مورد نیاز خانوارها وجود داشته که قوانین و عرف بر این بازار ها حاکم بوده که رعایت آن ضروری می باشد.

در بازار کالا به ازای دریافت کالا و خدمات، واحد پولی مورد پذیرش هر کشور، به عنوان تسهیل کننده معاملات مورد استفاده قرار می گیرد. در این بازار، ارزش تمام کالاها و تمامی خدمات با واحد پولی تعیین می شود و قاعدتا معاملات در بازار کالا و خدمات، تحت مکانیسم های شناخته شده ای صورت می گیرد.

اشخاص حقیقی و حقوقی می توانند نقدینگی خود را به بازار مربوطه وارد نمایند و به همان راحتی از بازار خارج نمایند. بازاری که مختص کالا و خدمات، به دلیل قدمت زیاد و تامین نیازهای کلی افراد، از وسعت بسیار زیادی برخوردار می باشد. ارزش کالا و خدماتی که در بازار می باشد به طریق عرضه و تقاضا تعیین می شود.

تقاضا متناسب با نیاز افراد جامعه تغییر می کند و در قبال افزایش تقاضا و ثبات عرضه، قیمت کالاها و خدمات افزایش می یابد که امروزه جوامع از این امر به عنوان تورم یاد می کنند و تلاش تمامی دولت های سراسر جهان این است که تورم کشور و جامعه خود را به حداقل برسانند.

تورم باعث ایجاد شغل های کاذب، کاهش تولید و رکود اقتصادی می شود که در نهایت به عدم تمایل تولید و تجارت می گردد.

بازار فیزیکی دارای گونه های متنوعی همچون : بازار محلی ، بازار شهری ، بازار صنایع دستی ، بازار زیارتی و … می باشد.

انواع بازار دارایی های مالی

و اما بازار دارایی های مالی کمی با بازار کالا متفاوت می باشد و بازار پول و بازار سرمایه از زیرمجموعه های این بازار می باشند.

۱. بازار پول Money market

در ابتدا به قصد حفظ نقدینگی و به طور عامیانه،‌ محلی امن برای نگهداری و حفاظت از پول مردم در مقابل سرقت بانک ها را تشکیل دادند و در قبال نگهدارای و محافظت از وجوه نقد مردم، مبلغی را دریافت کردند.

بازار پول بازاری می باشد برای داد و ستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول (که سررسید کمتر از یکسال دارند) است.

به عبارت دیگر بازار پول، بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت دارای سه ویژگی مهم زیر است:

• نقدشوندگی بالا
• کم بودن ریسک عدم پرداخت
• ارزش اسمی زیاد

ابزارهای بازار پول شامل اسناد خزانه (اوراق بهادار کوتاه مدت با سه ماه، شش ماه یا یکسال)، پذیرش بانکی (دستور پرداخت مبلغی معین در تاریخی مشخص)، گواهی سپرده (جوانترین و مهمترین)، اوراق تجاری (نوعی اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید ۲۷۰ روز یا کمتر)، قرادادهای بازخرید و دلار اروپایی است.

از مهمترین نهادهای بازار پول می‌توان به بانک مرکزی، واسطه‌های مالی بانکی مانند بانک‌های تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی، شرکت‌های تجاری، دولت و مؤسسات دولتی، صندوق‌های سرمایه گذاری، کارگزاری‌ها و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران اشاره نمود.

بیشتر بخوانید: بررسی انواع اوراق بهادار و ماهیت آنها در بازارسرمایه و بورس

با بزرگ شدن روابط اقتصادی و بیشتر شدن معاملات و داد و ستد های جوامع، وظایف جدید برای بانک ها تعیین شد. در این مدت، دولت ها منابع مالی بانک ها را به عنوان ابزاری برای کاهش تقاضا در بازار کالا و خدمات بکار گرفتند.

در این زمان بانک ها شروع به تبلیغات و دادن امتیازات مختلف برای جذب وجوه نقد افراد کردند، این امر باعث شد که از سرازیر شدن حجم عظیمی از مبالغ به بازار کالا و خدمات جلوگیری شود که در نتیجه تقاضا و در نهایت تورم در بازار کالا کاهش یابد و کنترل شود.

نقدینگی ای که از این طریق جمع آوری شده از این امر در حساب های بانکی، خود به صورت وام و تسهیلات به بخش های تولیدی و تجارتی داده شد و تولید افزایش یافت.

بانک ها در قبال وام و تسهیلات پرداختی به شرکت ها و موسسات، بهره دریافت می کردند و از طرف دیگر برای سپرده هایی که مردم در اختیار بانک ها قرار می دادند سود سپرده در نظر گرفتند و مبلغی که تفاوت این دو نرخ بود به عنوان سود و درآمد بانک ها شناخته شد.

بازار پول تا مدت ها توانست عرضه و تقاضا در بازار کالا و خدمات را کنترل نماید و بحث کنترل نقدینگی در بازار پول مطرح شد.

با ایجاد این بحران ها مردم با هجوم به بانک ها و طلب سپرده های خود، در این مقطع ضعف اصلی بازار پول نمایان شد. در واقع بازار پول توان کافی برای کنترل و حفظ تعادل بین عرضه و تقاضا در شرایط بحرانی را نداشت.

۲. بازار سرمایه Capital Market

با آشکار شدن ضعف های بازار پول در ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا و تورم و رکود حاصله، بازارسرمایه به عنوان گزینه ای موثر برای تعادل بخشی مطرح شد. سیاست ها مالی و اقتصادی که برای حفظ اعتدال به وجود آمدند که موجب تاسیس بورس و سهام شدند.

سرمایه گذاری در بازار بورس جای خود را در میان مردم باز کرد. بازار سرمایه، به بازارهای مالی جهت خرید و فروش ابزارهای مالی نظیر اوراق قرضه یا اوراق بهادار، با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید، اطلاق می‌شود. بازار سرمایه بزرگ‌تر از بازار پولی است و اهمیت بسزایی در جمع آوری و تامین منابع لازم جهت سرمایه‌گذاری واحدهای مختلف تولیدی دارد.

افرادی که پس انداز های خود را در بازار پول و بانک ها به سپرده گذاری اختصاص می دادند، به سراغ بازار سرمایه امدند و شروع سرمایه گذاری در بازار سرمایه و بورس و شروع به انجام معاملات بورسی و خرید و فروش سهام کردند. به این وسیله شناخت بازار سرمایه در میان مردم بیشتر شد.

در بورس اوراق بهادار که نماد بارزی از بازار سرمایه می باشد، سهام و سرمایه گذاری در شرکت ها مورد معامله قرار می گیرد. این امر باعث سرازیر شدن مازاد نقدینگی افراد به شرکت ها به جای بازار کالا و خدمات و بازار پول شد که در نتیجه شرکت های تامین مالی شده و تولید افزایش می یابد.

بررسی انواع بازار سرمایه

بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، خود به دو دسته بازار اولیه (بازار دست اول) و بازار ثانویه (بازار دست دوم) تقسیم می‌شود. که در ادامه به شرح هر یک از آنها می پردازیم.

بازار اولیه در بازار سرمایه به چه معناست؟

بازار اولیه بازاری است که در آن سهام یک شرکت یا واحد اقتصادی برای اولین بار در آن عرضه و منتشر می‌شود. که به آن سهام به اصطلاح عرضه اولیه گفته می شود.

عایدی حاصل از عرضه این سهام منبعی در تامین مالی آن شرکت یا موسسه خواهد بود. از آنجا که در بازار اولیه، سهام برای بار نخست به خریداران و متقاضیان عرضه می‌شود، فروشنده اوراق بهادار در حقیقت همان ناشر اوراق بهادار خواهد بود.

بیشتر بخوانید : سهام عرضه اولیه چیست؟

بررسی بازار ثانویه در بازار سرمایه

با اتمام عرضه اولیه یک سهم در بازار اولیه، برای ادامه معاملات آن سهم بازار دیگری وجود خواهد داشت به نام بازار ثانویه؛ بنابراین بازار ثانویه به منظور ایجاد امکان داد و ستد اوراق منتشره در بازار اولیه و افزایش قابلیت نقدشوندگی آن، تشکیل شده است.

در این بازار است که طرفین معامله این امکان را پیدا می‌کنند که علاوه بر تجدیدنظر در اوراق خریداری شده، با خرید و فروش دوباره یا چندباره، تعداد آن را افزایش و یا کاهش دهند و یا اوراق دیگری در سهم دیگری تهیه نمایند.

دفعات انجام معامه در بازار ثانویه محدودیتی ندارد، این ویژگی بازار ثانویه است که موجب می‌شود تا نقدشوندگی ابزارهای مالی با جابجا شدن مالکیت آنها، قدرت بیشتری پیدا کند.

تولید بیشتر، عرضه را متعادل می کند و می تواند به تقاضای فزاینده بازار کالا و خدمات پاسخ دهد و مانع افزایش تورم شود. از طرف دیگر شرکت به یک منبع ارزان قیمت تامین مالی دسترسی می یابد که در نتیجه قیمت تمام شده محصولات،‌ افزایش ناگهانی نخواهد داشت.

افراد برای سرمایه گذاری در بازار بورس می توانند به ۲ روش مستقیم و غیر مستقیم اقدام کنند که اصولا روش غیر مستقیم که در آن مدیریت دارایی های شخص توسط یک کارشناس حرفه ای انجام می پذیرد ریسک سرمایه گذاری را به شدت کاهش می دهد.

بیشتر بخوانید: انواع روش های سرمایه گذاری در بورس بصورت مستقیم و غیر مستقیم

گاهی مواقع ممکن است اتفاق مهم دیگری در بازار سرمایه رخ دهد، که نقدینگی به محض ورود به بازار سرمایه، وارد بازار تولید می شود و در مواقع بحرانی و ضروری، ‌دولت ها می توانند ورود و خروج نقدینگی از این بازار را کاملا تحت سیاست های خود قرار دهند.

در واقع نقدینگی بازار سرمایه در صورتی می تواند از بازار سرمایه خارج شود که جایگزین داشته باشد و این عامل، نقص بازار پول را پوشش می دهد، به این دلیل که وجوه نقد در بازار پول، می تواند هر موقع که تمایلی برای خارج شدن ایجاد شود بدون هیچ جایگزینی از بازار خارج شده و دولت را در اعمال سیاست های خود بر آن بازار محدود کند.