در این مطلب قصد داریم به بررسی مفهوم و تعریف شاخص و انواع شاخص بورس که شامل : شاخص کل قیمت، شاخص هم وزن،شاخص بازده نقدی،شاخص قیمت و بازده نقدی،شاخص صنعت و شاخص مالی،شاخص سهام آزاد شناور،شاخص بازار اول و بازار دوم،شاخص ۵۰ شرکت برتر،شاخص ۳۰ شرکت بزرگ میشود بپردازیم.

این اطلاعات می‌تواند برای سنجش عملکرد سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده شود و حتی تغییرات احتمالی قیمت‌ها را در آینده پیش بینی کرد.

بیشتر مطالعه کنید: عوامل تاثیرگذار بر شاخص بورس

شاخص چیست؟

شاخص (Index) در واقع یک معیار آماری می باشد که تغییرات در یک اقتصاد یا بازار بورس را نمایان می کند. در مورد بازارهای مالی، شاخص یک سبد فرضی از کلیه سهامی است که در آن بازار خرید و فروش می‌شود و میانگین تغییرات قیمت همه سهام را نشان می‌دهد.

روش اندازه‌گیری هر شاخـص، منحصر به همان شاخـص است بنابراین برای مقایسه دو شاخـص مختلف بهتر است درصد تغییرات شاخـص‌ها را نسبت به‌روز یا ماه قبل باهم مقایسه کرد، نه عدد فعلی آن‌ها را.

از شاخـص کل و سایر شاخـص‌های بورس اوراق بهادار تهران می‌توان برای سنجش عملکرد سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کرد.حتی تغییرات احتمالی قیمت‌ها را در آینده دنبال کنند.

به بیان ساده تر کلمه شاخص به معنای عددی است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات ایجاد شده در یک یا چند متغیر را طی یک بازه زمانی خاص مشاهده کرد.

انواع شاخص‌ بورسی در بورس تهران

در بورس اوراق بهادار تهران شاخص های متفاوتی موجود است که سهامداران از آن ها برای سرمایه گذاری و خرید و فروش سهام استفاده می‌کنند. انواع شاخص بورسی در بورس تهران عبارتند از:

1. شاخص کل قیمت
2. شاخص هم وزن
3. شاخص بازده نقدی
4. شاخص قیمت و بازده نقدی
5. شاخص صنعت و شاخص مالی
6. شاخص سهام آزاد شناور
7. شاخص بازار اول و بازار دوم
8. شاخص ۵۰ شرکت برتر
9. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

هر یک از شاخص‌ها با توجه به پارامتر مورد بررسی به شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم می‌شود و معنا و مفهومی را در بر دارند که براساس متغییر‌های مورد نظر قابل تفکیک هستند.

شاخص کل قیمت (TEPIX)

شاخص کل قیمت در بورس اوراق بهادار که به آن شاخص کل هم می‌گویند، یکی از انواع شاخص بورس می باشد که بیان کننده تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها در کل بازار است و میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار را بیان می‌کند. توجه داشته باشید که شاخص کل، بیان کننده میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران نیست.

بطور مثال وقتی گفته می‌شود که شاخص کل ۱۰ درصد رشد کرده است، یعنی میانگین قیمت سهام شرکت‌های بورسی به میزان ۱۰ درصد نسبت به سال پایه، افزایش پیدا کرده است.

همچنین در شاخص کل تاثیر شرکت ها بر اساس بزرگی ( تعداد سهام ) و سرمایه آنها است و شرکت های بزرگ که تعداد سهام و معامله بیشتری دارند بسیار تاثیرگذار تر از شرکت های کوچک هستند. در واقع میتوان گفت شاخص کل نشان دهنده ی میانگین میزان تغییرات قیمت و سود سهام شرکت های فعال در بازار سرمایه است.

شاخص هم وزن

شاخص هم وزن یکی از انواع شاخص بورس است که در این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس چه کوچک چه بزرگ بطور برابر در محاسبه شاخص بورس کل سهیم هستند.

تفاوت این شاخص با شاخص کل در این است که وزن و اندازه شرکت ها در این شاخص تاثیر گذار نیست و سرمایه آنها یکسان در نظر گرفته می شود و تاثیر افزایش و کاهش سود و قیمت سهام شرکت ها در شاخص به یک میزان اثرگذار است.

بطور مثال وقتی شاخص هم وزن منفی است یعنی بازدهی بیش از نصف شرکت های بازار کاهش یافته است و زمانی که شاخص هم وزن مثبت باشد یعنی بازدهی بیش از نصف شرکت های بازار رشد کرده است.

در شاخص کل ممکن است اکثر شرکت ها بازدهی منفی داشته باشند اما تنها مثبت بودن چند شرکت بزرگ باعث مثبت شدن شاخص کل بشود اما در شاخص هم وزن شاخص بر اساس میزان بازدهی اکثر شرکت ها نشان داده می شود نه بر اساس سرمایه بیشتر.

شاخص بازده نقدی (TEDIX)

تغییرات شاخص بازده نقدی، میانگین بازدهی ناشی از پرداخت سود نقدی شرکت‌های بورسی به سهامداران را نشان می‌دهد پس وقتی شاخص سود نقدی رو به افزایش است، شرکت‌ها به‌طور میانگین سود نقدی بیشتری را در مجامع عادی سالیانه بین سهامدارانشان تقسیم می‌کنند.

شاخص قیمت و بازده نقدی (TEDPIX)

اگر شاخص قیمت‌ها ۱ درصد رشد کند، یعنی میانگین قیمت‌های هر برگه سهم به طور میانگین ۱ درصد رشد داشته است. برای کسانی که می‌خواهند از خرید و فروش سهم در کوتاه‌ مدت سود بگیرند، شاخص قیمت‌ها از شاخص کل مهم‌تر است.

در واقع شاخص قیمت و بازده نقدی ،همان شاخصی است که در رسانه‌ها از آن به‌عنوان شاخص کل بورس تهران صحبت می‌شود.

یکی از پرکاربردترین شاخص‌ها شاخص کل در بین فعالان بازار و سرمایه‌گذاران می باشد این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است.

شاخص صنعت و شاخص مالی

به‌صورت کلی همه شرکت‌های بورسی به دو بخش صنعتی و مالی تقسیم بندی می شوند. در بخش صنعتی شرکت‌های تولیدی و صنعتی نظیر مخابرات، خودروسازی، سیمان، پتروشیمی و … قرار دارند شاخص صنعت نشان‌دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت است.

در بخش مالی نیز بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه و… حضور دارند که شاخص مالی نشان دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مالی است.

نکته قابل توجه این است که می‌توان برای هریک از بخش‌های صنعت و مالی، شاخص های جداگانه‌ای در نظر گرفت؛ به‌عنوان نمونه شاخص صنعت پتروشیمی متوسط تغییرات قیمت شرکت‌های فعال در صنعت پتروشیمی را نشان می‌دهد.

شاخص سهام آزاد شناور  (TEFIX)

به درصدی از سهام شرکت سهام شناور آزاد گفته می شود که صاحبان آن قصدی برای مدیریت در شرکت ندارند و تنها برای خرید و فروش سهام وارد معاملات آن سهم شدند؛ قابلیت نقدشوندگی سهام شناور آزاد زیاد است همچنین سهام شرکت‌های بورسی توسط سهامداران حقیقی و حقوقی خریداری می‌شود.

به بیان دیگر به میزان سهامی که معمولاً در شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و مرتباً در بازار خرید و فروش می‌شود، سهام شناور آزاد گفته می‌شود.

شاخص سهام شناور آزاد مانند شاخص کل محاسبه می شود تنها با این تفاوت که تنها درصد شناور آزاد شرکت ها در نظر گرفته می شود. شاخص سهام شناور آزاد نمایانگر بازدهی میانگین قیمت و سود سهام های شناور آزاد در بازار می باشد و هرشرکتی سهام شناور آزاد بیشتری با سرمایه ای بزرگ داشته باشد تاثیر بیشتری در این شاخص خواهد گذاشت.

شاخص بازار اول و بازار دوم

مؤلفه‌ های دسته بندی شرکت های بورسی در بورس اوراق بهادار تهران شامل مواردی چون، تعداد سهامداران، وضعیت سودآوری، میزان سرمایه، تعداد سهامی که توسط سهامداران حقیقی در بازار خرید و فروش و … انجام میگیرد.

بر اساس این تقسیم‌بندی، شرکتی که شرایط بهتری داشته باشد در بازار اول و دیگر شرکت‌های بورسی در بازار دوم دسته‌بندی می‌شود.

شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند به دو دسته تابلو اصلی و فرعی تقسیم بندی می‌شوند. برای هر یک از این دسته‌بندی‌ها یک شاخص وجود دارد که میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‌دهد که در این گروه‌ها حضور دارند.

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

در ابتدا باید عنوان کنم که معیار انتخاب این ۳۰ شرکت نیز بر اساس اندازه شرکت‌ها و ارزش روز بازار سهم آنها تعیین می‌شود که شاخص بورس ۳۰ شرکت بزرگ میانگین تغییرات قیمت سهام این ۳۰ شرکت بزرگ بورس را نشان می‌دهد.

توجه داشته باشید که ارزش روز بازار سهام از حاصل‌ضرب قیمت سهم در تعداد سهام منتشرشده شرکت به دست می‌آید.

اگرچه این شرکت‌های بورسی کمتر از ده درصد تعداد شرکت‌های بورسی را تشکیل می‌دهند اما بیش از ۷۰ درصد ارزش بورس تهران را به خود اختصاص داده‌اند و تغییرات قیمت آن‌ها قطعا تاثیر زیادی بر شاخص کل و شاخص بورس داشته باشد.

شاخص ۵۰ شرکت برتر

تقریبا هر سه ماه یک‌بار، ۵۰ شرکت برتر از نظر بیشترین معاملات بازار در این مدت و قابلیت نقد شوندگی بالا در بورس اوراق بهادار معرفی می‌شوند. شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین قیمت سهام این ۵۰ شرکت برتر را نشان می‌دهد که نشان میدهد طی این مدت سود و قیمت آنها چه تغییراتی می کند.