این روزها زیاد می شنویم که آمریکا قصد دارد مکانیزم ماشه را علیه ایران فعال کند. اما فعال شدن مکانیسم ماشه یعنی چه و چه اثرات اقتصادی خواهد داشت و بویژه فعال شدن مکانیزم ماشه چه تاثیری بر بازار بورس می گذارد؟

فعال شدن مکانیسم ماشه به چه معناست؟

مکانیسم ماشه (Snapback) یکی از بندهای گنجانده شده در قرارداد برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است که بر اساس آن تمام کشورهای مقابل ایران یعنی ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه، چین در صورت تخطی ایران از مفاد قراداد برجام می توانند تحریم های بین المللی را علیه ایران بازگردانند بدون اینکه کشوری بتواند مانع از آن شود.

طبق برجام ایران توافق کرد که توسعه سلاح های هسته ای را متوقف کرده و اجازه دهد بر فعالیت های هسته ای آن نظارت شود (با محدودسازی فعالیت های هسته ای) و در مقابل تحریم های سازمان ملل علیه ایران برداشته شود. همچنین بر اساس این معاهده، تحریم خرید و فروش سلاح های متعارف برای ایران در ۱۸ اکتبر به پایان می رسید. این قرارداد در سال ۲۰۱۵ و در زمان ریاست جمهوری اوباما به توافق کشورهای ۵ + ۱ رسید اما بعد از اینکه ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا رسید از پذیرش برجام سرباز زد.

مقرر شده پنج سال پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵، یعنی ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ و پس از آنکه گزارش بین‌المللی سازمان انرژی اتمی صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تایید کرد، تحریم‌های مربوط تسلیحات سبک و متعارف ایران لغو شود.

ایالات متحده به دلیل خروج از برجام نتوانست کشورهای عضو شورای امنیت را ترغیب به تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران نماید، اما روز گذشته آمریکا اعلام کرد که با استفاده از مکانیسم ماشه می تواند تمام تحریم های لغو شده در سال ۲۰۱۵ را بازگرداند و کشورهای عضو شورای امنیت نیز باید از این تحریم ها تبعیت کنند.

همچنین درباره تاثیر انتخابات آمریکا در سال ۲۰۲۰ بر بورس ایران بیشتر بخوانید

آیا آمریکا مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کرده است؟

روز گذشته وزیر امورخارجه آمریکا اعلام کرد که مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کرده است و با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران از سر گرفته خواهد شد. این ادعا تا چه حد درست است؟

با وجود اینکه سیزده کشور عضو شورای امنیت با درخواست آمریکا مخالفت کرده‌اند مایک پمپئو مدعی شد که آمریکا مکانیسم ماشه را فعال کرده و آمریکا با هر کشوری که تحریم های ایران را نقض نکند مقابله خواهد کرد.

پامپئو درباره فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگردانده شدن تحریم‌ها علیه ایران مدعی شد:

«تحریم‌ها متعاقب فرایند اسنپ‌بک ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، بازگشته‌اند. در تاریخ بیستم آگوست، ایالات متحده درباره عدم اهتمام ایران به تعهدات برجامی‌اش، به رئیس شورای امنیت اطلاع داد».

وزیر خارجه آمریکا با ادعای لغو شدن اقدامات ذکر شده در پاراگراف‌های ۷، ۸ و ۱۶ تا ۲۰ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، افزود: «ایالات متحده این تصمیم قاطع را گرفت زیرا علاوه‌بر عدم اجرای تعهدات برجامی توسط ایران، شورای امنیت هم محدودیت تسلیحاتی بر ایران را تمدید نکرد، چیزی که برای ۱۳ سال در جریان بود. انفعال شورای امنیت می‌توانست راه را برای ایران جهت خرید تمام انواع تسلیحات متعارف در تاریخ هجدهم اکتبر هموار کند».

به گفته پمپئو محدودیت تسلیحاتی، محدودیت‌هایی مانند تعامل با ایران در فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری، ممنوعیت ساخت و آزمایش موشک بالستیک توسط ایران و تحریم‌ها بر انتقال فناوری‌های مرتبط با هسته‌ای و موشکی به ایران از جمله مواردی هستند که برعلیه ایران اعمال خواهد شد.

وی در ادامه ادعاهای خود افزود: «به لطف بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، ایران اکنون ملزم به تعلیق فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی، بازفرآوری و آب‌سنگین است. ما هرگز به اولین کشور حامی تروریسم دولتی اجازه دستیابی به مرگبارترین سلاح جهان را نمی‌دهیم».

وی همچنین گفت: اگر سازمان ملل متحد نتواند تحریم‌ها را اجرا کند، این موضوع «پیامدهایی» خواهد داشت.

اما به نظر میرسد با توجه به خروج آمریکا از برجام و واکنش های سازمان ملل متحد و همچنین دیگر کشورها نسبت به ادعای فعال شدن مکانیزم ماشه این حرف در حد ادعاست.

نمایندگی فرانسه در سازمان ملل با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «فرانسه، آلمان و بریتانیا به اجرای کامل توافق هسته‌ای با ایران، متعهد می‌مانند. توافق هسته‌ای تنها راه به سمت مهار برنامه هسته‌ای ایران است».

نمایندگی روسیه در سازمان ملل نیز با انتقاد از این اقدام آمریکا، گفت: «دردناک است که شاهد این باشیم که کشوری به این بزرگی، بدین شکل به خودش توهین می‌کند و لجوجانه با دیگر اعضای شورای امنیت مخالفت می‌کند».

بنابراین در این زمینه تنها ایران در مقابل آمریکا قرار ندارد. ۵ کشور دیگر که در توافق‌نامه برجام حضور داشتند، نیز حداقل درظاهر با آمریکا همراهی کامل نکرده‌اند.

فعال شدن مکانیسم ماشه چه تاثیری بر بورس ایران می گذارد؟

به گفته مسعود سلطانی برای اینکه بدانیم فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم ها چه تاثیری بر بورس ایران می گذارد می‌توان به تجربه گذشته استناد کرد. پیش از این، تلاش آمریکا برای وضع تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل، راه به جایی نبرد و به تصویب نرسید.

با توجه به اینکه حوزه فعالیت اکثر شرکت های بورسی در در ایران داخلی است و با توجه به سوابق گذشته به نظر می رسد اخبار مرتبط با تحریم، تاثیری جدی بر بورس نخواهد داشت. از طرفی در مورد شرکت هایی که صادرکننده هستند نیز فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم ها نمی توند چندان اثرگذار باشد زیرا علیرغم اینکه این شرکت ها از تحریم متضرر می شوند اما افزایش نرخ دلار این ضرر را جبران می کند.

بنابراین افزایش فشار فروش در روزهای اخیر ناشی از انتشار خبر فعال شدن مکانیزم ماشه توسط آمریکا نیست و به نظر میرسد نیاز به نقدینگی برای خرید درا دوم و عرضه اولیه وسپهر عامل اصلی عرضه سهم ها می باشد و به گفته کارشناسان بازار به سمت متعادل شدن حرکت می کند.

خبر خوب برای شرکت های صادرکننده مبنی بر برداشته شدن محدودیت عرضه ارز پتروشیمی‌ها، فولادی و معدنی‌ها عاملی برای افزایش درآمد این شرکت ها خواهد بود. درباره این خبر بیشتر بخوانید:

حذف محدودیت فروش ارز صادرکنندگان در نیما، سیگنال مهم بانک مرکزی به بورس

گرچه بازار بورس همیشه متاثر از پدیده ها و منازعات سیاسی بوده و هست اما اگر رفتار هیجانی سهامداران دامنگیر بورس ایران نشود به نظر نمیرسد فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران که بعید است عملی شود بتواند تاثیر منفی بر بازار بورس ایران بگذارد.