در حالی که تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) با حمایت آمریکا، روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) را برای بازگرداندن تحریم‌های تعلیق‌شده سازمان ملل علیه ایران آغاز کرده‌اند، جمهوری اسلامی ایران این اقدام را غیرقانونی، ناموجه و فاقد وجاهت حقوقی خوانده و بر آمادگی خود برای پاسخ قاطع و متناسب تأکید کرده است. این واکنش‌ها، که از سوی مقامات دیپلماتیک، اقتصادی و نمایندگان مجلس بیان شده، نشان‌دهنده استراتژی ایران برای حفظ حقوق ملی، تعمیق روابط با شرق و تغییر قواعد بازی ژئوپلیتیکی است. شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز در نشست اخیر، قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید تعلیق تحریم‌ها را رد کرده که این امر، روند بازگشت تحریم‌ها را تسریع کرده است.
بیانیه وزارت امور خارجه: محکومیت شدید سوءاستفاده از برجام
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای رسمی، اقدام سه کشور اروپایی و آمریکا را در سوءاستفاده از فرآیند حل اختلاف برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، غیرقانونی و مغایر با روح و نص توافق دانسته است. بر اساس این بیانیه، محدودیت‌های مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ باید در موعد مقرر (۲۶ مهر ۱۴۰۴) خاتمه یابد و ادعای بازگشت قطعنامه‌های لغو‌شده، فاقد مبنای حقوقی، اخلاقی و منطقی است.
بیانیه تأکید می‌کند که تروئیکای اروپایی با قصور مستمر در ایفای تعهدات برجامی، مرتکب “عدم اجرای فاحش” شده و با حمایت از تجاوزات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران (در بازه ۲۳ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۴)، مفاد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرده‌اند. این اقدامات، نقض فاحش حقوق بین‌الملل و رژیم عدم اشاعه، به‌ویژه بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل است.
وزارت خارجه همچنین اشاره کرده که سه کشور اروپایی، مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ را در فرآیند پیگیری رعایت نکرده‌اند؛ بند اجرایی ۱۱ این قطعنامه بر مدنظر قرار دادن دیدگاه‌های کشورهای ذی‌ربط تأکید دارد، اما با فشار اروپا و آمریکا، پیش‌نویس قطعنامه بدون توجه به مواضع ایران، چین و روسیه به رأی گذاشته شد. ایران این ادعاها را رد کرده و از همه کشورها خواسته تا از شناسایی این وضعیت غیرقانونی خودداری کنند. موضع رسمی ایران در نامه‌ای مورخ ۵ مهر ۱۴۰۴ به دبیرکل سازمان ملل متحد منعکس شده است.
بیانیه در پایان، بر پایبندی ایران به دیپلماسی و گفت‌وگو تأکید کرده و یادآوری می‌کند که ایران از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به برجام پایبند بوده و اقدامات ترمیمی خود (از می ۲۰۱۹) را به‌گونه‌ای تنظیم کرده که بازگشت فوری به تعهدات در صورت پایبندی طرف مقابل ممکن باشد. با این حال، ابتکارهای متعدد ایران به دلیل عدم جدیت اروپا و آمریکا ناکام مانده و حملات نظامی اخیر، نقطه اوج نقض تعهدات بوده است. ایران از همه ابزارها برای محاکمه جنایتکاران و مطالبه غرامت استفاده خواهد کرد.
اهرم‌های استراتژیک ایران: از اختلال در انرژی اروپا تا تعمیق روابط شرقی
ایران در برابر فشارهای غرب، اهرم‌های متنوعی برای پاسخ متقابل در اختیار دارد که می‌تواند قواعد بازی را تغییر دهد. بر اساس تحلیل‌های ژئوپلیتیکی، مختل کردن جریان انرژی اروپا – به عنوان گام منطقی بعدی – می‌تواند توازن تهدید را برقرار کند. اروپا، که از سال ۲۰۲۲ با بحران انرژی ناشی از تحریم‌های روسیه دست‌وپنجه نرم می‌کند، روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت از آلمان، ۹۰۰ هزار بشکه از فرانسه و ۹۰۰ هزار بشکه از انگلیس از غرب آسیا وارد می‌کند. نفوذ ایران در خلیج فارس، دریای عمان، یمن و عراق، امکان ایجاد ناامنی در مسیرهای انرژی را فراهم می‌کند و هر اختلالی، قیمت‌ها و امنیت انرژی اروپا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ایران با ذخایر عظیم نفت و گاز، می‌تواند با صادرات هدفمند به بازارهای نیازمند (مانند شرق اروپا یا آفریقا) و همکاری با چین و روسیه، انحصار غرب را برهم بزند. این امر، پروژه انزوای تحمیلی غرب را به انزوای خود اروپا تبدیل می‌کند. تعمیق قرارداد ۲۵ساله با چین، همکاری‌های راهبردی با روسیه و فعال‌سازی در سازمان‌هایی مانند بریکس و شانگهای، از دیگر اهرم‌هاست. دیپلماسی فعال ایران می‌تواند هزینه تحریم را برای اروپا افزایش دهد، به‌ویژه در شرایط شکنندگی ذخایر گاز و وابستگی به LNG آمریکا.
در نهایت، ایران گزینه‌هایی مانند خروج رسمی از برجام، غنی‌سازی ۹۰ درصدی، قطع همکاری با آژانس یا گام‌های سخت‌افزاری در خلیج فارس را روی میز نگه داشته است.
واکنش اقتصادی: صادرات نفت بدون تغییر عمده
محسن قمصری، مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، تأکید کرده که اجرایی شدن مکانیسم ماشه تفاوت خاصی با شرایط موجود ایجاد نمی‌کند و تغییرات جدیدی در فروش و صادرات نفت رخ نخواهد داد. وی توضیح داد که ۹۷ درصد تحریم‌های مورد نظر مکانیسم ماشه، هم‌اکنون اجرا می‌شود و چند درصد اضافی، تأثیر محدودی خواهد داشت. تحریم‌های سازمان ملل در بخش نفت موضوعیت کمی دارد و بیشتر بر حوزه‌های غیرنفتی اثرگذار است.
قمصری ابراز امیدواری کرد که ایران این دوره را با موفقیت سپری کند و در مورد چین – بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران – گفت که باید منتظر واکنش عملی بود، هرچند چین تاکنون نفت ایران را جذب کرده و روابطش با آمریکا ملاحظات خاصی ایجاد می‌کند. در مورد هند، وی خوش‌بینی کمی نشان داد و اشاره کرد که روابط هند با آمریکا ممکن است خرید نفت از ایران را محدود کند، اما ایران تدابیر لازم را اتخاذ کرده است.
وزیر نفت نیز اطمینان داد که تیم فروش نفت حرفه‌ای است و فروش ادامه دارد، بدون نگرانی عمده.
واکنش‌های داخلی: تأکید بر قدرت ملی و دیپلماسی
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، پس از نشست شورای امنیت، موضع ایران را روشن خواند: مکانیسم ماشه غیرقانونی، بی‌اعتبار و فاقد وجاهت است. حملات نظامی شکست خورده و اسنپ‌بک نیز شکست خواهد خورد. تنها راه‌حل، گفت‌وگوست و ایران هرگز در برابر فشار سر خم نمی‌کند؛ ما به احترام پاسخ می‌دهیم.
سخنگوی دولت، فاطمه مهاجرانی، در گفت‌وگو با الجزیره، فعال‌سازی مکانیسم را غیرقانونی خواند و تأکید کرد که پاسخ ایران متناسب با منافع ملی و ظرفیت‌های داخلی خواهد بود. ایران همچنان دیپلماسی را دنبال می‌کند، اما تحت فشارهای غیرقانونی قرار نمی‌گیرد. وی اشاره کرد که اروپا به تعهدات برجامی پایبند نبوده و این اقدام مشروعیت ندارد.
نمایندگان مجلس نیز واکنش‌های تندی نشان دادند: ابراهیم رضایی (سخنگوی کمیسیون امنیت ملی) آن را فاقد تأثیر جدید دانست و از بانیان برجام انتقاد کرد؛ روح‌الله نجابت (عضو کمیسیون امنیت ملی) بر قوی شدن تأکید کرد؛ مالک شریعتی (عضو کمیسیون انرژی) از تلاش‌های عراقچی قدردانی کرد و گفت تمدید بدتر بود؛ بهروز محبی‌نجم‌آبادی (عضو کمیسیون برنامه و بودجه) آن را فرصت دانست و بر پیمان‌های گسترده با شرق تأکید کرد؛ محسن زنگنه (عضو کمیسیون برنامه و بودجه) ۶ مهر را “روز ملی قطع امید از غرب” خواند؛ و فاطمه محمدبیگی (عضو کمیسیون بهداشت) بر صداقت ایران و خیانت غرب تأکید کرد.
علاوه بر این، سفرای ایران در آلمان، فرانسه و انگلیس برای مشورت به تهران فراخوانده شدند.
در مجموع، واکنش ایران ترکیبی از رد حقوقی، آمادگی اقتصادی و تأکید بر قدرت داخلی است، در حالی که درهای دیپلماسی باز مانده. این تحولات، می‌تواند معادلات منطقه‌ای را بازتعریف کند.
همچنین بخوانید:
چالش‌های بورس با فعال‌سازی مکانیسم ماشه
پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه مناطق آزاد نقش مهمی خواهند داشت
