دهک‌بندی یارانه‌ها در ایران فرایندی است که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای شناسایی و طبقه‌بندی خانوارها بر اساس سطح درآمد و وضعیت اقتصادی آن‌ها انجام میشود. این فرایند با هدف توزیع عادلانه یارانه‌ها و حمایت هدفمند از اقشار کم‌درآمد طراحی شده است. در ادامه، جزئیات نحوه تعیین دهک‌های یارانه‌ای توضیح داده شده است.
مبنای دهک‌بندی
دهک‌بندی خانوارها بر اساس اطلاعات پایگاه داده رفاه ایرانیان انجام میشود که شامل داده‌های مختلفی از وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوارها است. این اطلاعات از منابع متعددی جمع‌آوری میشود، از جمله:
- داده‌های ثبت احوال: اطلاعات هویتی مانند تعداد اعضای خانوار، وضعیت تأهل و سن.
- اطلاعات بانکی: تراکنش‌های بانکی، موجودی حساب‌ها و گردش مالی خانوارها.
- داده‌های سازمان تأمین اجتماعی: سوابق بیمه‌ای و شغلی افراد.
- اطلاعات دارایی: مالکیت خودرو، ملک، زمین و سایر دارایی‌های ثبت‌شده.
- سفرهای خارجی: تعداد و مقصد سفرهای خارجی اعضای خانوار.
- درآمد خانوار: مجموع درآمدهای اعضای خانوار از منابع مختلف مانند حقوق، اجاره و کسب‌وکار.
نحوه محاسبه دهک‌ها
برای تعیین دهک یارانه، خانوارها بر اساس شاخص‌های اقتصادی به ۱۰ گروه (دهک) تقسیم می‌شوند، به‌طوری‌که دهک اول شامل فقیرترین و دهک دهم شامل مرفه‌ترین خانوارها است. این فرایند شامل مراحل زیر است:
- جمع‌آوری داده‌ها: اطلاعات خانوار از دستگاه‌های مختلف مانند بانک‌ها، سازمان ثبت اسناد و املاک، و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها جمع‌آوری میشود.
- تطبیق اطلاعات: داده‌ها در پایگاه رفاه ایرانیان تجمیع و تحلیل می‌شوند تا وضعیت اقتصادی هر خانوار مشخص شود.
- امتیازدهی: هر خانوار بر اساس معیارهایی مانند درآمد سرانه، ارزش دارایی‌ها، هزینه‌های زندگی و تعداد اعضای خانوار امتیازبندی میشود.
- طبقه‌بندی دهک‌ها: خانوارها بر اساس امتیازهای دریافت‌شده به ۱۰ گروه تقسیم می‌شوند. دهک‌های پایین (۱ تا ۳) به‌عنوان اقشار کم‌درآمد، دهک‌های میانی (۴ تا ۶) به‌عنوان اقشار متوسط و دهک‌های بالا (۷ تا ۱۰) به‌عنوان اقشار پردرآمد شناخته می‌شوند.
معیارهای اصلی در دهک‌بندی
- درآمد سرانه خانوار: مجموع درآمد تقسیم بر تعداد اعضای خانوار.
- دارایی‌ها: ارزش املاک، خودروها و سایر دارایی‌های ثبت‌شده.
- هزینه‌های زندگی: میزان هزینه‌های ماهانه خانوار برای معیشت.
- وضعیت شغلی: نوع شغل، پایداری درآمد و بیمه تأمین اجتماعی.
- سایر شاخص‌ها: مانند تعداد سفرهای خارجی و میزان مصرف انرژی (برق، گاز و بنزین).
اعتراض به دهک‌بندی
در صورتی که خانوارها معتقد باشند دهک‌بندی آن‌ها به‌درستی انجام نشده است، می‌توانند از طریق سامانه حمایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (https://hemayat.mcls.gov.ir) اعتراض خود را ثبت کنند. برای این منظور:
- سرپرست خانوار باید با کد ملی و شماره حساب یارانه در سامانه ثبت‌نام کند.
- اطلاعات خانوار بررسی و در صورت لزوم اصلاح میشود.
- نتیجه بررسی اعتراض از طریق پیامک یا سامانه به اطلاع خانوار می‌رسد.
تغییرات اخیر در دهک‌بندی
در سال ۱۴۰۴، وزارت تعاون اعلام کرد که به‌روزرسانی پایگاه داده رفاه ایرانیان با هدف افزایش دقت در دهک‌بندی در حال انجام است. این به‌روزرسانی شامل افزودن داده‌های جدید مانند تراکنش‌های بانکی اخیر و اطلاعات دارایی‌های ثبت‌شده است. همچنین، دولت در نظر دارد با اجرای طرح‌هایی مانند «بنزین به نفر»، یارانه‌ها را با دقت بیشتری به دهک‌های پایین اختصاص دهد.
اهمیت دهک‌بندی
دهک‌بندی دقیق به دولت کمک می‌کند تا منابع محدود یارانه‌ای را به اقشار نیازمند اختصاص دهد و از تخصیص یارانه به دهک‌های پردرآمد جلوگیری کند. این فرایند نه‌تنها به عدالت اجتماعی کمک می‌کند، بلکه باعث صرفه‌جویی در منابع مالی کشور و هدایت آن‌ها به پروژه‌های توسعه‌ای و حمایت از محرومان میشود.
کارشناسان معتقدند که با بهبود زیرساخت‌های پایگاه داده رفاه ایرانیان و افزایش شفافیت در فرایند دهک‌بندی، امکان توزیع عادلانه‌تر یارانه‌ها فراهم خواهد شد. با این حال، برخی چالش‌ها مانند به‌روز نبودن اطلاعات یا خطاهای احتمالی در ثبت داده‌ها همچنان وجود دارد که نیاز به توجه و اصلاح دارد.
همچنین بخوانید: چگونه دهک خود را پایین بیاوریم
