بسیاری از نویسندگان در مورد تله های روانشناسی یا رفتاری که مردم را در مسیر اشتباه از زندگیشان قرار می دهند، نوشته اند. برخی از شکل های کلاسیک روانشناسی ناکارآمد را می توان به طور مستقیم در رفتار سرمایه گذاری مشاهده کرد. رایج ترین تله های روانشانسی در سرمایه گذاری را در ادامه با هم مرور می کنیم.

تله های روانشانسی در سرمایه گذاری

آشنایی با تله های روانی در سرمایه گذاری و نحوه مقابله سرمایه گذاران با تله های روانشناختی در سرمایه گذاری به سرمایه گذاران کمک می کند تا به دام تله های سرمایه گذاری نیفتند و بازدهی بیشتری در بازارهای سرمایه گذاری کسب کنند. اهمیت شناخت تله های روانشانسی سرمایه گذاری به حدی است که رشته مالی رفتاری برای شفاف سازی رفتار سرمایه گذاران در بازارهای مالی ایجاد شده است.

درباره اصول روانشناسی بازار سرمایه بیشتر بخوانید

۱- تله لنگری

ابتدا، تله ی به اصطلاح لنگری وجود دارد که به اتکای بیش از حد به چیزی که یک فرد فکر می کند، اشاره دارد. فرض کنید که بر نتیجه مسابقه ی بوکس شرط بندی کرده اید و مبارزی را انتخاب کرده اید که بیشترین تعداد ضربات مشت را در پنج بازی آخر خود داشته است. ممکن است انتخاب مبارزی که از نظر آماری فعال تر است، گزینه ی درستی بوده باشد اما شاید مبارزی که کمترین تعداد ضربات مشت را داشته است، پنج بازی را با ضربه ی فنی دور اول برنده شده باشد. واضح است که هر معیاری می تواند بی معنی باشد اگر بدون در نظر گرفتن زمینه انتخاب شود.

به عنوان مثال، اگر فکر می کنید که یک شرکت خاص موفق است، احتمالاً از این موضوع مطمئن هستید که سهام آن در وضعیت خوبی قرار دارند. این پیش تصور ممکن است در وضعیت کنونی یا در آینده کاملاً نادرست باشد.

به عنوان مثال، خرده فروش لوازم الکترونیکی Radio Shack را در نظر بگیرید. در دهه ی ۱۹۷۰ و ۱۹۹۰، تنها یک فروشنده ی موفق لوازم و وسایل شخصی الکترونیکی وجود داشت اما این زنجیره توسط خرده فروشانی همچون آمازون (AMZN) شکسته شد. افرادی که فکر می کردند Radio Shack برای همیشه باقی می ماند، پول بسیار زیادی را از دست دادند چراکه این شرکت چندین مرتبه به ورشکستگی نزدیک شد و تا اواخر سال ۲۰۱۷ تعداد مغازه های خود را از ۷۳۰۰ به ۷۰ فروشگاه رساند.

به منظور اجتناب از تله لنگر، شما باید از نظر فکری انعطاف پذیر باشید و منابع اطلاعاتی جدید را پذیرا باشید و در عین حال این واقعیت را درک کنید که هر شرکتی ممکن است امروز باشد و فردا از بین برود. هر مدیری نیز به همین دلیل می تواند از کار برکنار شود.

۲- تله هزینه غرق شده

تله هزینه غرق شده بسیار خطرناک است. آن در مورد حفاظت از انتخاب ها و تصمیمات از نظر روانشناسی (اما نه در واقعیت) است که اغلب برای سرمایه گذاری ها مصیبت آمیز است. این که ضرر دهید و/یا بپذیرید که اشتباهات نادرستی انجام داده اید یا اجازه داده اید فرد دیگری به جای شما تصمیم بگیرد، واقعاً دشوار است. اما اگر سرمایه گذاری شما خوب نیست یا در حال ورشکستگی است، بهتر است هر چه سریع تر از آن خارج شوید و در یک کسب و کار پررونق تر و بهتر سرمایه گذاری نمایید.

اگر به سهامی که گذشته خریده اید وفادارید، حتماً یک دهه منتظر مانده اید تا سربسر شود و این برای سهام غیرتکنولوژی است. بهتر است به هزینه ی غرق شده نچسبید و سرمایه ی خود را وارد زمینه های دیگری که به سرعت رو به پبشرفت هستند کنید.

تعهد عاطفی به سرمایه گذاری های بد، اوضاع را بدتر می کند.

۳- تله تایید

به طور مشابه در تله ی تایید، مردم کسانی را جستجو و دنبال می کنند که همان اشتباه را انجام داده اند یا در حال انجام آن هستند. مطمئن شوید که مشاوره ی بی طرفی از منابع کارآمد بگیرید و با کسانی که در مرحله ی اول به شما پیشنهاد بدی داده اند، مشورت نکنید. اگر به خود می گویید که «سهام ما %۳۰ سقوط کرده است اما ایا بهتر نیست آن را نگه داریم؟»، پس به دنبال تایید سرمایه گذار بدبخت دیگری در همان موقعیت می گردید. شما می توانید برای مدت کوتاهی همدیگر را تسلی دهید.

۴- تله کوری

یکی از تله های رایج سرمایه گذاری از منظر روانشناسی تله گوری است. کوری موقعیتی می تواند موجب بدتر شدن موقعیت شود. حتی افرادی که به دنبال تایید دیگران نیستند نیز اغلب واقعیت های رایج در بازار را به منظور انجام ندادن کاری و به تاخیر انداختن زیان هنگامی که باید با ضرر و زیان حاصل شده روبرو شد، پس می زنند.

اگر در اعماق وجودتان می دانید که مشکلی در رابطه با سرمایه گذاریتان وجود دارد، از جمله رسوایی آن شرکت یا هشدارهای بازار، اما علاقه به خواند اخبار مالی ندارید، پس احتمالاً از این مشکل رنج می برید.

۵- تله نسبیتی

تله نسبیتی یکی دیگر از تله های روانشناختی بازار سرمایه و بورس است که شما را منحرف می کند. هر کسی دارای چیدمان روانی متفاوتی است که با مجموعه ی منحصر به فردی از شرایط بسط یافته به محیط کار، خانواده، دورنمای شغلی و احتمالاً ارث و میراث ترکیب می شود. این بدان معنی است که اگرچه لازم است تا در مورد کارهایی که دیگران می کنند یا حرف هایی که می زنند، هوشیار باشید اما موقعیت و نظرات آن ها لزوماً در خارج از این زمینه مرتبط نیستند.

هوشیار اما ملتفت باشید! شما تنها باید برای خود سرمایه گذاری کنید. دوستان شما ممکن است پول و خطرجویی لازم برای سرمایه گذاری در زمینه های مختلف را داشته باشند (همانطور که در فیلم «اماکن تجاری» نشان داده شده است) اما در صورتی که درآمد متوسطی دارید و فرد عصبانی هستید، پس این کار برای شما مناسب نیست.

برای رهایی از تله های روانشناسی بازار سرمایه از روش های غیرمستقیم سرمایه گذاری در بورس استفاده کنید.

۶- تله فراوانی غیرمنطقی

وقتی سرمایه گذاران شروع به باور این موضوع می کنند که گذشته برابر است با آینده، پس طوری رفتار می کنند که انگار هیچگونه عدم قطعیتی در بازار وجود ندارد. متاسفانه، عدم قطعیت هیچگاه از بین نمی رود.

همیشه افت و خیز، سهام از کار افتاده، حباب، ضرر و زیان، فروش از روی ترس در آسیا و رویدادهای غیرمنتظره ی دیگر در بازار وجود دارند. این باور که گذشته قادر به پیش بینی آینده است، نشانی از اعتماد به نفس بیش از حد می باشد. زمانی که تعداد زیادی سرمایه گذار این چنین باشند، شرایط «فراوانی غیرمنطقی» گرینسپن به وجود می آید که در آن، اعتماد به نفس بالای سرمایه گذار موجب می شود تا بازار به نقطه ای برسد که اصلاح گسترده اجتناب ناپذیر است. سرمایه گذارانی که بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند، کسانی هستند که اطمینان دارند بازی برای همیشه به طول می انجامد. اعتماد کردن به اینکه گاو به سمت شما نمی آید، یک روش مطمئن برای اجتناب از شاخ زدن گاو است.

۷- تله شبه قطعیت

این عبارت، مشاهده ای از تصورات سرمایه گذاران از خطر است. سرمایه گذاران در معرض خطر قرار گرفتن خود را محدود می کنند اگر فکر کنند که بازگشت سرمایه/سهام آن ها مثبت خواهد بود، اما اگر به نظر رسد که آن ها به سمت ضرر می روند، خطر بیشتری را دنبال خواهند کرد.

اساساً، سرمایه گذاران زمانی که سهامشان عملکرد خوبی دارد و می تواند مدت زمان بیشتری را دوام آورد، از خطر کردن اجتناب می کنند و وقتی سهامشان در تقلا است و نیازی نیست بیشتر در معرض ضرر و زیان احتمالی قرار گیرند، به دنبال خطر کردن می روند. این موضوع عمدتاً به خاطر ذهنیت دوباره به دست آوردن است. سرمایه گذاران به خطر کردن برای بازگرداندن سرمایه ی خود علاقه دارند اما نه برای ایجاد سرمایه ی جدید. یک راننده ی ماشین های مسابقه ای چه مدت می تواند دوام بیاورد اگر تنها زمانی که پیشتاز است از ترمز استفاده کند؟

۸- تله برتری

یکی از تله های روانشناسی بازار سرمایه که بسیار هم خطرناک اسن تله برتری است. بسیاری از سرمایه گذاران فکر می کنند که بهتر از متخصصان و حتی بازار می دانند. تنها داشتن تحصیلات و باهوش بودن بدان معنی نیست که شما از توصیه ی خوب و مستقل سود نخواهید برد. همچنین، بدان معنی نیست که شما می توانید از افراد حرفه ای و یک سیستم پیچیده از بازارها جلو بیفتید. بسیاری از سرمایه گذاران زمانی سرمایه ی خود را از دست داده اند که متقاعد شدند بهتر از باقی سرمایه گذاران هستند. علاوه بر این، این افراد طعمه ی آسانی برای تله های دیگر فوق الذکر هستند.

پروفسورهای امور مالی در بهترین دانشگاه ها وجود دارند(همیشه وجود داشته اند) که بسیار باهوش هستند و این موضوع می تواند آن ها را با این فکر فریب دهد که انتخاب ها در دنیای واقعی بسیار آسان هستند.

شاید عجیب به نظر رسد اما فردی با مدرک دکترا در زمینه ی امور مالی ممکن است شما را به سمت مسیر اشتباه سوق دهد، در حالی که فردی با مدرک دیپلم می تواند استعداد خاصی در زمینه ی بازار و پول درآوردن داشته باشد.

کلام آخر

روانشناسی انسان بسیار خطرناک است و اشتباهات استانداردی وجود دارند که مردم بارها مرتکب آن ها می شوند. در حال حاضر یا هنگام استرس و وسوسه، افتادن در دام یکی از این تله ها بسیار آسان است. تصور غلط، فریب دادن خود، تلاش بی حاصل برای اجتناب از ضرر و زیان، ناامیدانه به دنبال تسلی قربانیان دیگر گشتن، نادیده گرفتن وافعیت و غیره، همگی می توانند برای شما هزینه داشته باشند.

مراقب ذات تله های روانشانسی بازار بورس و دیگر بازار های مالی باشید و همیشه با خود صادق و روراست باشید. به علاوه، از افراد شایسته و وارد بکار که پیش از آن که دیر شود، شما را به واقعیت بر می گردانند، مشورت بگیرید.