توقف معاملات الگورتیم بورس مانند بسیاری از تصمیماتی که در حوزه بورس گرفته می شود، موافقان و مخالفانی را به همراه دارد. سازمان بورس در شرایطی معاملات الگوریتمی را ممنوع اعلام کرد که بازار شرایط پر تلاطمی را طی می کرد. یکی از کارشناسان مالی بازار سرمایه ضمن مخالفت با ممنوعیت معاملات الگوریتمی گفت: فعالان بازار معاملات الگورتیمی را یکی از عوامل موثر در ریزش بازار می دانستند در حالی که بورس همواره با نوسان همراه بوده و سعود این بازار همیشگی نیست.

میلاد خوش‌ زبان کارشناس ارشد مالی در ادامه در مورد علت و پیامدهای منفی توقف معاملات الگوریتمی می پردازد:

دستور توقف معاملات الگوریتمی از کجا نشات گرفت؟

ماجرا از جایی آغاز شد که یک کانال تلگرامی ، درخواست توقف معاملات الگوریتمی را داد. نکته جالب ‌تر آنکه حتی در این درخواست واژه «الگوریتمی» غلط املایی داشت! نشر این پیام و پیام‌ های مشابه در کانال ‌ها و گروه ‌های مختلف منجر به جوسازی علیه این دسته از معاملات شد تا جایی که فردای همان روز دستور توقف هرگونه معامله الگوریتمی (به جز بازارگردانی) صادر شد.

به نظر می‌رسد برخی افراد که تلاش می ‌کنند تا در نقش استاد یا ا”ینفلوئنسر” بازار ظاهر شوند، نه تنها شناخت چندانی از معاملات الگوریتمی ندارند، بلکه فعالان حقیقی بازار را هم دچار سوءتفاهم کرده‌اند. اما آیا ناظر بازار باید سیاست‌های خود را با کانال ‌های تلگرامی تطبیق کند ؟

در بورس تهران (بر خلاف بورس‌ های پیشرفته دنیا) سهم معاملات الگوریتمی بسیار کم است. اگرچه آماری رسمی از حجم معاملات الگوریتمی در دست نیست اما اصلا در اندازه ‌ای نیستند که جهتی به کلیت بازار بدهند.

تخمین زده می ‌شود در آمریکا‌ و اوایل دهه ۲۰۰۰ ، الگوریتم‌ ها ۱۵ درصد از حجم کل معاملات را تشکیل می ‌دادند و این رقم امروزه به ۸۰ درصد رسیده که عدد بسیار قابل توجهی است.

ضمن اینکه معاملات پربسامد یا همان HFT (High Frequency Trading) که گونه ‌ای از معاملات الگوریتمی در لحظه یا در واقع معاملات آنی (Flash Trading) هستند، جایگاهی در بورس تهران ندارند.

اشتباه در برداشت از مفهوم معاملات الگوریتمی در ایران

با وجود مشکلات زیرساختی بورس تهران و هسته معاملات، نیازی به تکنولوژی پیشرفته ‌ای مثل معاملات پربسامد نیست. چرا که این نوع از معاملات برای برتری چند میلی ثانیه‌ ای نسبت به دیگر دستورات خرید و فروش طراحی شده ‌اند. اصلا همان‌ طور که پیشتر گفته شد، مگر چند درصد معاملات بورس تهران توسط الگوریتم‌ ها انجام می‌شوند که بخواهیم نگران معاملات پربسامد باشیم؟!

بسیاری از افراد، معاملات الگوریتمی را به اندازه معاملات شرطی تنزل داده ‌اند و یا اشتباه گرفته ‌اند. دستورات شرطی (Conditional Order) به سرمایه ‌گذاران کمک می‌ کنند اگر سهم مورد نظر به قیمت معینی رسید، سفارش خرید یا فروش اعمال شود. این محدوده معمولا پس از تحلیل به دست می ‌آید در حالی که بخش پیچیده‌ای از فرایند معاملات الگوریتمی، اساسا همین تحلیل کردن است. وگرنه یک دستور شرطی خرید یا فروش ساده را که نمی‌ توان الزاما یک الگوریتم نامید.

اما بسیاری به اشتباه فکر می‌کنند معامله الگوریتمی در همین حدود خلاصه می‌ شود و یا در تلاشند استفاده‌ای در همین میزان از الگوریتم‌ها کنند. اگرچه سال‌ ها پیش به دستور شرطی توقف ضرر یا همان حد ضرر (Stop Loss) اجازه عرض اندام داده نشد. چرا که مسئولان آن زمان معتقد بودند فعال شدن حد ضررها می‌تواند منجر به عرضه بیشتر و کاهش بیشتر قیمت ‌ها و در نتیجه فعال شدن مجدد دیگر حد ضررها باشد و مشابه یک دومینو در یک چرخه کاهشی عمل کند.

ارباب حلقه ‌ها و فیل سفید بورس تهران : دامنه نوسان

از طرفی داستان درام دامنه نوسان نیز تمامی ندارد. در حالی که بخش عمده‌ای از مشکلات مستقیما از این مهم نشأت می‌گیرد همه به دنبال شناسایی مشکل در جای دیگری هستند. ممکن است برخی الگوریتم ‌ها با ارسال سفارش ‌های سرخطی بتوانند جایگاه مناسبی در صف فروش یا صف خرید پیدا کنند اما این مشکل را نمی ‌توان به گردن الگوریتم‌ ها انداخت و از نقش دامنه نوسان و فرهنگ صف نشینی چشم‌ پوشی کرد.

بدون شک دامنه نوسان، ارباب حلقه ‌های بورس تهران است که اکثر معضلات امروز و دیروز بازار بدان مربوط می ‌شود. حلقه ‌ای که بالاخره روزی باید نابود شود. قوانین و مقررات و آیین‌ نامه‌ها باید به طور جدی و بر اساس شرایط امروز بروزرسانی شوند.

اگر قرار است بازار سهام اصلاحی کند یا حتی ریزشی داشته باشد چه بهتر که این اتفاق آزادانه، بدون دخالت و دستکاری‌های مصنوعی رخ دهد.

ایجاد صف فروش فقط منجر به ترس بیشتر می‌شود. ترسی که باعث و بانی تلخی بیشتر و‌ زیان بیشتر و در نتیجه وحشت بیشتر خواهد شد. بهتر است یکبار برای همیشه این دور باطل (که گویی طلسم هم شده) برچیده شود و یا اصلاحی اساسی در آن صورت پذیرد تا به آقای بازار اجازه داده شود کار خود را انجام دهد.

همچنین بخوانید: انتقاد حسین سلاح ورزی از ممنوعیت معاملات الگوریتمی در بورس

نگاهی به آینده از زمان حال به معاملات الگوریتمی با چاقوی سوئیسی‌ ناظر بورس

انگار همیشه به پاک کردن صورت مسئله عادت کرده ‌ایم و متاسفانه بورس تهران هم از این قاعده مستثنی نیست. حکم توقف معاملات الگوریتمی، پاک کردن دوباره صورت مسئله و اتفاقی بسیار عجیب و برخلاف توسعه بازار و ابزارهای نوین است. دستورات اخیر نه تنها منجر به کاهش حجم معاملات گشته‌اند بلکه حتی به ضرر استارت ‌آپ‌ های نوآور، فین ‌تک ‌های بورسی و شرکت ‌های دانش‌بنیان تمام شده‌اند.

احتمالا چندین سال بعد و با حیاتی شدن جایگاه هوش مصنوعی در بورس تهران، آنهایی که برای توقف معاملات الگوریتمی کِل می‌کشیدند امروز را توجیه و یا حتی چه بسا انکار خواهند کرد. شاید ده سال دیگر و هنگام بازخوانی این یادداشت ، عجیب باشد که روزی روزگاری در بورس تهران صحبت از توقف معاملات الگوریتمی می‌شد. شاید آن روز تعجب‌ آور باشد که چنین تصمیمی حتی اجرایی نیز شد. آن هم درست در زمانه‌ای که دوران فناوری مالی و جولان فین ‌تک ‌های بورسی و ربات ‌های مشاور (Robo Advisors) در بورس ‌های پیشرفته دنیا است.

منبع: بورس پرس