خبرگزاری تسنیم در برنامه «کلید تولید» با حضور غلامرضا خسروی، دارای دکترای مدیریت دولتی و مدیر باسابقه بازار سرمایه و فرهنگ حسینی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، به بررسی نقش بازار سرمایه در تأمین مالی تولید پرداخت. این برنامه، که به‌صورت سلسله‌نشست‌های تخصصی برگزار می‌شود، با هدف تحلیل چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای تقویت سرمایه‌گذاری در بخش تولید طراحی شده است. نشست‌ها با رویکردی جامع، مسائل اقتصادی، مالی، حقوقی و عملیاتی را بررسی کرده و به شفاف‌سازی فرصت‌ها و ارتقای فضای کسب‌وکار کمک می‌کنند.
ضرورت سرمایه‌گذاری در تولید
با توجه به چالش‌های اقتصادی ایران، از تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی تا رکود برخی بخش‌ها، چرا سرمایه‌گذاری در تولید به یک اولویت ملی تبدیل شده است؟ چه عواملی این ضرورت را برجسته می‌کنند و موانع اصلی چیست؟
خسروی: سرمایه‌گذاری در تولید ستون فقرات اقتصاد هر کشوری است و بدون آن، رشد پایدار، اشتغال، رفاه عمومی و ثبات اقتصادی محقق نمی‌شود. این سرمایه‌گذاری منابع را به بخش واقعی اقتصاد هدایت می‌کند، نه صرفاً گردش پول در بخش‌های مالی. در شرایطی که ایران با فشارهای خارجی مانند تحریم‌ها و مشکلات داخلی مانند کسری بودجه و فرسودگی زیرساخت‌ها مواجه است، تولید می‌تواند پایه‌های استقلال اقتصادی و تاب‌آوری ملی را تقویت کند. این سرمایه‌گذاری همچنین فناوری، بهره‌وری، صادرات و رقابت‌پذیری را ارتقا داده و وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش می‌دهد. با این حال، اصلاحات نهادی، بهبود محیط کسب‌وکار و کاهش ریسک‌های کلان اقتصادی برای تحقق این اهداف ضروری است.
بازار سرمایه چه نقشی در تأمین مالی تولید ایفا می‌کند؟
خسروی: در ایران، نظام بانکی حدود ۸۰ درصد تأمین مالی را بر عهده دارد، در حالی که سهم بازار سرمایه تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد است. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، بازار سرمایه با ابزارهایی مانند اوراق بدهی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نقش اصلی را دارد. توسعه بازار سرمایه می‌تواند آن را به ابزاری کلیدی برای تأمین مالی غیرتورمی و بلندمدت تولید تبدیل کند.
مزیت‌های اصلی بازار سرمایه در تأمین مالی تولید چیست؟
خسروی: بازار سرمایه سه مزیت برجسته دارد:
- تأمین مالی غیرتورمی: برخلاف نظام بانکی که خلق پول می‌کند و تورم‌زاست، بازار سرمایه از پس‌اندازها و سرمایه‌های واقعی استفاده می‌کند.
- شفافیت و انضباط مالی: شرکت‌های بورسی ملزم به رعایت استانداردهای افشای اطلاعات و حاکمیت شرکتی هستند که بهره‌وری و سلامت مالی را بهبود می‌بخشد.
- هزینه کمتر: نرخ تأمین مالی بانکی ۲۰ تا ۲۵ درصد است، اما ابزارهایی مانند اوراق بدهی نرخ‌های پایین‌تری ارائه می‌دهند.
وضعیت کلی تأمین مالی در بازار سرمایه ایران چگونه است؟
حسینی: کانال‌های مختلفی در بازار سرمایه فعال‌اند، اما انتشار اوراق مهم‌ترین مسیر است. در سال گذشته، حدود ۳۵۰ هزار میلیارد تومان اوراق منتشر شد که ۵۰ درصد آن متعلق به بخش غیردولتی، ۲۰ درصد دولتی و مابقی نهادهای عمومی بود. از بخش دولتی، ۸۰ درصد صرف بازپرداخت بدهی‌های قبلی شد و تنها ۵۰ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان منابع جدید جذب گردید. بخش خصوصی و نهادهای عمومی نیز حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان سهم داشتند.
ابزارهای جدید مانند تأمین مالی جمعی چه عملکردی داشته‌اند؟
حسینی: تأمین مالی جمعی از سه سال پیش آغاز شده و در سال گذشته با جهش به ۱۰ هزار میلیارد تومان رسید. این ابزار با تضمین اصل سرمایه، فرآیند سریع و بازدهی بالاتر از تورم دارد. با این حال، نبود بازار ثانویه و سررسیدهای کوتاه‌مدت (۶ تا ۱۲ ماه) آن را بیشتر مناسب سرمایه در گردش کرده تا پروژه‌های بلندمدت.
چه موانعی توسعه تأمین مالی تولید از بازار سرمایه را محدود می‌کنند؟
حسینی: چالش‌ها شامل موارد زیر است:
- کم‌عمقی بازار بدهی: حجم اوراق منتشرشده پاسخگوی نیاز تولید نیست.
- بوروکراسی پیچیده: فرآیند انتشار اوراق طولانی و پرهزینه است، به‌طوری که بسیاری از شرکت‌ها به بانک‌ها روی می‌آورند.
- کمبود دانش مدیران: مدیران صنعتی با ابزارهای بازار سرمایه آشنایی کافی ندارند.
- نوسانات بازار: رفتارهای هیجانی و سفته‌بازی انگیزه سرمایه‌گذاری بلندمدت را کاهش می‌دهد.
- عدم تطابق ساختاری: بازار فعلی برای تأمین نقدینگی کوتاه‌مدت طراحی شده، در حالی که تولید نیاز به سرمایه‌گذاری بلندمدت دارد.
نقش شرکت‌های سهامی عام پروژه مانند «تجلی» در تأمین مالی تولید چیست؟
خسروی: «تجلی» اولین شرکت سهامی عام پروژه در بورس ایران است که منابع قابل‌توجهی از سهامداران خرد و عمده جذب کرده و به پروژه‌های صنعتی و معدنی اختصاص داده است. این شرکت بیش از ۱۴ تا ۱۵ پروژه فعال دارد، از جمله پروژه تولید کنسانتره ۲.۵ میلیون تنی فولاد شرق خراسان با سرمایه‌گذاری ۷ تا ۸ هزار میلیارد تومان که امسال به بهره‌برداری می‌رسد و پیش‌بینی سود سالانه ۱ تا ۲ هزار میلیارد تومانی دارد. این مدل نشان‌دهنده ظرفیت بازار سرمایه برای هدایت منابع به تولید است.
اصلاحات نظام بانکی برای حمایت از تولید
حسینی: بازگرداندن ابزارهای مالی بلندمدت مانند سپرده‌های ۳ تا ۵ ساله ضروری است. این ابزارها ۱۲ سال پیش حذف شدند، اما بازنگری آن‌ها می‌تواند امکان ارائه وام‌های بلندمدت را فراهم کند. همچنین، حل چالش‌های حقوقی و فقهی مربوط به محاسبه سود و سود مرکب انگیزه بانک‌ها را برای اعطای وام‌های سرمایه‌گذاری افزایش می‌دهد.
چرا مشکل تأمین نقدینگی همچنان پابرجاست؟
خسروی: شرکت‌های بزرگ معدنی به دلیل قیمت‌گذاری دستوری و فشارهای مالی، حاشیه سودشان از ۵۰ درصد به ۲۵ درصد کاهش یافته است. این موضوع منابع نقدی آن‌ها را برای مشارکت در پروژه‌ها یا افزایش سرمایه محدود کرده است. با وجود دریافت مجوزها و برگزاری مجامع، کمبود نقدینگی مانع پیشرفت است.
راهکارهای پیشنهادی برای رفع چالش ها
چه راهکارهایی برای رفع این چالش‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
خسروی:
- اصلاح سیاست‌های کلان: حذف قیمت‌گذاری دستوری برای بهبود سودآوری شرکت‌ها.
- تسهیل بوروکراسی: ساده‌سازی فرآیندهای قانونی انتشار اوراق و افزایش سرمایه.
- فرهنگ‌سازی: ترویج نگاه بلندمدت در میان سرمایه‌گذاران.
- تنوع ابزارهای مالی: توسعه صندوق‌های پروژه و اوراق بدهی متناسب با نیازهای تولید.
- هماهنگی نهادها: انسجام سیاست‌های بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، بورس و وزارت صمت.
حسینی: سال گذشته ۶۰۰ هزار میلیارد تومان افزایش سرمایه عمدتاً از سود انباشته انجام شد، اما کمتر از ۳۰ درصد آن به تأمین مالی جدید منجر گردید. افزایش سرمایه از آورده نقدی یا سلب حق تقدم، با ایجاد جذابیت اقتصادی و اعتمادسازی، ضروری است.
دولت چه نقشی در تقویت بازار سرمایه برای تولید دارد؟
حسینی: دولت باید حمایت قانونی از ابزارهای بازار سرمایه را افزایش دهد، منابع عمومی مانند صندوق توسعه ملی را از طریق بازار سرمایه تزریق کند و پروژه‌ها را به‌صورت شفاف و رقابتی واگذار نماید. این اقدامات شفافیت را بالا برده و بخش خصوصی را تقویت می‌کند.
جمع‌بندی: چه اقداماتی می‌تواند سرمایه‌گذاری در تولید از بازار سرمایه را بهبود بخشد؟
خسروی:
- بهبود محیط کسب‌وکار و حذف قیمت‌گذاری دستوری.
- آموزش مدیران صنعتی درباره ابزارهای مالی.
- ساده‌سازی فرآیندهای انتشار اوراق و افزایش سرمایه.
- ارائه مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های بورسی.
- طراحی نقشه راه جامع تأمین مالی تولید.
حسینی:
- حمایت از ابزارهای نوین مانند صندوق‌های پروژه و تأمین مالی جمعی.
- اعتمادسازی با شفافیت و ثبات قوانین.
- ایجاد بازار ثانویه برای ابزارهای مالی.
- تسهیل ورود سرمایه‌گذاران خارجی.
- ترویج نگاه بلندمدت در سرمایه‌گذاری.
