طرح سهنرخی شدن گازوئیل، که بهتازگی به تصویب رسیده، با هدف مدیریت مصرف سوخت، کاهش قاچاق و بهینهسازی یارانهها طراحی شده است. این طرح با تعیین سه سطح قیمتی (سهمیهای، نیمهیارانهای و آزاد) به دنبال هدفمند کردن مصرف گازوئیل در بخشهای حملونقل، کشاورزی و صنعت است. با این حال، این سیاست با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران، فرصتها و چالشهای متعددی به همراه دارد.
مزایای سهنرخی شدن گازوئیل
یکی از مهمترین نقاط قوت این طرح، کاهش قاچاق سوخت است. یارانههای سنگین گازوئیل در ایران، سالانه حجم زیادی از این سوخت را به دلیل اختلاف قیمت با کشورهای همسایه به سمت قاچاق سوق میدهد. نرخگذاری سهگانه با افزایش هزینه برای مصرفکنندگان غیرمجاز، انگیزه قاچاق را کاهش داده و منابع ملی را حفظ میکند. همچنین، تخصیص هدفمند یارانهها به گروههایی مانند رانندگان حملونقل عمومی و کشاورزان، عدالت در توزیع منابع را تقویت میکند.
استفاده از فناوریهای نظارتی مانند سیستم سپهان و GPS، شفافیت در مصرف سوخت را افزایش داده و از سوءاستفاده جلوگیری میکند. این طرح همچنین با تشویق به مصرف بهینه از طریق نرخهای بالاتر برای مصرف مازاد، میتواند مصرف کلی گازوئیل را کاهش داده و به پایداری منابع انرژی کمک کند.
از منظر اقتصادی، این طرح میتواند فشار یارانههای سنگین سوخت بر بودجه دولت را کاهش دهد و منابع مالی را به بخشهای زیرساختی یا خدمات عمومی هدایت کند، که به کنترل تورم کمک میکند. در بعد زیستمحیطی، کاهش مصرف سوخت میتواند انتشار گازهای گلخانهای را پایین آورده و به بهبود کیفیت هوای شهرها کمک کند.
معایب و چالشهای سهنرخی شدن گازوئیل
با وجود مزایا، این طرح با موانع جدی روبهروست. نبود شفافیت در جزئیات اجرایی، از جمله نرخهای دقیق و نحوه تخصیص سهمیهها، میتواند اعتماد عمومی را تضعیف کرده و مقاومت اجتماعی را افزایش دهد. پیچیدگی اجرای طرح نیز چالشبرانگیز است، زیرا نیازمند زیرساختهای دیجیتال قوی و هماهنگی بین دستگاههاست که ممکن است در مناطق دورافتاده یا برای ناوگان قدیمی ناکارآمد باشد.
افزایش قیمت گازوئیل در نرخ آزاد، فشار اقتصادی بر بخشهای وابسته مانند حملونقل و کشاورزی را افزایش میدهد و میتواند هزینه تولید و قیمت کالاهای اساسی را بالا ببرد، که در شرایط تورمی موجود، معیشت اقشار کمدرآمد را تهدید میکند. تجربههای گذشته، مانند اصلاح قیمت بنزین در سال ۱۳۹۸، نشاندهنده خطر نارضایتی اجتماعی و اعتراضات است، بهویژه در صورت ضعف در اطلاعرسانی. همچنین، ضعف نظارت ممکن است به فروش سهمیههای یارانهای در بازار آزاد و افزایش فساد منجر شود.
تبعات اقتصادی و اجتماعی:
از نظر اقتصادی، این طرح میتواند با کاهش هزینه یارانهها و ایجاد درآمد از فروش گازوئیل با نرخ آزاد، به کاهش کسری بودجه کمک کند. اما در مقابل، افزایش هزینههای حملونقل و تولید، تورم را تشدید میکند. در حوزه اجتماعی، تخصیص یارانه به گروههای هدف، عدالت را تقویت میکند، اما افزایش هزینهها میتواند به نارضایتی عمومی، بهویژه در میان کامیونداران، منجر شود.
عوامل موفقیت و توصیهها:
موفقیت این طرح به نظارت مؤثر، اطلاعرسانی شفاف و حمایت از اقشار آسیبپذیر بستگی دارد. برای افزایش شانس موفقیت، دولت باید:
۱. نرخها، سهمیهها و معیارهای تخصیص را بهصورت شفاف اعلام کند.
۲. بستههای حمایتی مانند یارانه نقدی یا افزایش سهمیه برای رانندگان و کشاورزان ارائه دهد.
۳. طرح را بهصورت آزمایشی در یک بخش یا منطقه اجرا کند تا مشکلات شناسایی شود.
۴. زیرساختهای نظارتی مانند GPS و اسناد الکترونیکی را تقویت کند.
۵. با اطلاعرسانی گسترده، مزایای طرح را توضیح داده و نگرانیهای عمومی را کاهش دهد.
جمعبندی:
طرح سهنرخی شدن گازوئیل با هدف کاهش قاچاق، بهینهسازی یارانهها و تشویق به مصرف بهینه طراحی شده، اما با چالشهایی مانند عدم شفافیت، پیچیدگی اجرایی و خطر نارضایتی اجتماعی مواجه است. در صورت اجرای صحیح و با حمایتهای لازم، این طرح میتواند به کاهش فشار بودجهای و بهبود پایداری زیستمحیطی کمک کند، اما بدون اقدامات پیشگیرانه، احتمال تبعات منفی اقتصادی و اجتماعی بالاست.
همچنین بخوانید: سه نرخی شدن گازوئیل از کی اجرایی می شود