در حال حاضر یکی از ابزارهای مهم و جدید کاربردی اوراق بهادار در ایران، معاملات آتی سهام است. این ابزار اولین بار از سبدی که شامل ۳۰ سهم شرکت بزرگ بود تشکیل شد و با نوسانات قیمتی موجود در سبد هم جهت شد. با توجه به اینکه مزایای معاملات آتی سهام به نوبه خود زیاد است به همین دلیل طرفداران زیادی در بازار بورس ایران دارد. خرید و فروش اوراق سهام آتی به صورت کاملا قانونی انجام می گیرد.
در ادامه به طور کامل به چگونگی معاملات آتی سهام در بازار بورس می پردازیم.
معاملات آتی سهام چیست؟
معاملات آتی (future contract) در واقع یک توافقنامه در زمانی معین و قیمتی مشخص، مبتنی بر خرید و فروش دارایی است. معاملات آتی سهام را به طور کل به دو گروه اصلی تقسیم بندی می نمایند: معاملات آتی کالا و معاملات آتی مالی.
معاملات آتی کالا در دارایی های پایه موضوع معاملات شامل محصولات کشاورزی، مواد نفتی و فلزات است و این در حالی است که معاملات آتی مالی شامل سهام، ارز و اوراق قرضه تشکیل می شود.
برای اولین بار معاملات های آتی در زمینه محصولات کشاورزی و بعد از گذشت مدت زمانی بر پایه منابع طبیعی مثل نفت صورت می گیرد. شروع استفاده از معاملات آتی مالی در سال ۱۹۷۲ بود که برای اولین بار به بازار سهام وارد شد. طی چند سال گذشته، معاملات بر اساس پایه های دیگر مانند نرخ بهره، ارز و شاخص های بازار سهام بسیار متداول شده و نقش اصلی در کنترل ریسک در بازار سهام را در دست گرفته است.
کالاهایی که در معاملات آتی تحویل داده می شود باید دارای استاندارد های کیفی و کمی مناسب باشد و به طور کل باید زمان و محل تحویل آن ها مشخص باشد. قیمت تنها متغیر در معاملات آتی است که در مراحل انجام معامله تعیین می شود.
ویژگی های برجسته معاملات آتی سهام
معاملات قراردادهای آتی سهام نسبت به معاملات سهام عادی مشمول کارمزدهای معاملاتی کمتری می شود. همچنین این معاملات از مالیات معاف هستند. البته لازم است که سرمایه گذار موقعیت خود را تا سر رسید حفظ کند و قرارداد به صورت فیزیکی تسویه شود.
۱. سرمایه گذاری در سهام شاخص:
تفاوت معاملات آتی سهام با معاملات سهام شاخص: معاملات آتی سهام برخلاف سهام شاخص به صورت مستقیم قابل سرمایه گذاری نیست. همان طور که مشخص است ارزش نقدی سبد پایه همیشه برابر با عدد شاخص است.
بهتر است بدانید اولین مزیت معاملات آتی سهام این است که سرمایه گذاران می توانند با خرید و فروش معاملات آتی سهام، کارکردهای معامله ی آتی شاخص را کسب کنند و با توجه به نوسانات شاخص در جهت های مختلف سود بدست می آورند. بدون معاملات آتی سهام، امکان موقعیت فروش بر روی شاخص سهام وجود ندارد.
۲.اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻮدن ﻣﺸﺨﺼﺎت معاملات:
یکی از معایب اصلی معاملات آتی به استاندارد بودن این معاملات بر می گردد، زیرا معاملات آتی نمی تواند به صورت دقیق به کلیه ی نیازهای شرکت کنندگان در بازار های مالی پاسخگو باشد.
به طور مثال، اگر مدیر یک صندوق سرمایه گذاری تصمیم بگیرد تا معاملات آتی بر روی اوراق خزانه امریکا به مبلغ ۱۲۰ هزار دلاری را با سر رسیدن ماه ژانویه خریداری کند، می توان گفت اصلا چنین معامله ای وجود ندارد. به صورت استاندارد معاملات آتی اوراق خزانه امریکا ارزش اسمی ۱۰۰ هزار دلاری دارد و تاریخ انقضاء آن ها در ماه های مارچ، ژوئن، سپتامبر و دسامبر صورت می گیرد. پس به طور کل چنانچه مدیر صندوق از معاملات های آتی استفاده کرده باشد، به طور دقیق به هدف مورد نظر خود دست پیدا نخواهد کرد.
۳. پوشش ریسک:
یکی از اصلی ترین ویژگی معاملات آتی سهام، فراهم کردن یک ابزار خاص و ویژه در پوشش ریسک است. به طور مثال فرض کنید سبد سرمایه گذاری یک سرمایه گذار از شاخص بازار پیروی کرده و سرمایه گذار معتقد است که بازار رو به نابودی بوده و از طرف دیگر، سرمایه گذار بنا به دلایلی قصد فروش سهام خود را ندارد.
در چنین شرایطی سرمایه گذار می تواند برای مدیریت از ریسک سبد خود از معاملات های آتی سهام استفاده کند و از طریق فروش معاملات آتی سهام در جهت حمایت از سبد سهام خود بهره ببرد.
۴. هزینه کم معاملات:
معاملات آتی نسبت به معاملات نقدی از هزینه معاملاتی کمتری برخوردار است.
۵. عدم توقف نماد معاملات آتی سهام:
نکته دیگر در خصوص اوراق آتی این است که در صورت توقف نماد معاملاتی سهام موجود در سبد پایه، نماد معاملات آتی سهام متوقف نمی شود.
۶. نقد شوندگی بالا:
در معاملات آتی برای اینکه سرمایه گذار بتواند قرارداد آتی را بفروشد، نیازی به مالکیت معین ندارد و با وجود پیش فروش می تواند یک معامله آتی را در بازار به فروش برساند. سرمایه گذار می تواند در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار فیزیکی تهیه کند که همین امر سبب افزایش نقد شوندگی معاملات تا حد زیادی می شود.
۷. اهرم مالی:
استفاده کردن از اهرم مالی در معاملات آتی دربرگیرنده ریسک بالا بوده و به معامله گران فرصت کسب سود زیادی را می دهد. به طوری که یک معامله گر با یک سپرده اندک می تواند با توجه به کل ارزش دارایی اش دچار سود و زیان شود.
سرمایه گذار باید بداند قبل از انجام معامله آتی این جور معاملات دارای ریسک بالایی است و آگاهی دقیق از دستورالعمل های مربوطه بسیار حائز اهمیت است. این نوع سرمایه گذاری ها ممکن است برای همه ی سرمایه گذاران مناسب نباشد. یکی از معایب اصلی آن این است که سود و زیان خریدار و فروشنده در معاملات آتی متقارن است.
به طور مثال اگر در معامله ای از طرف خریدار در این قرار داد سود صورت گیرد، قطعا طرف موقعیت فروش ضرر کرده است. مسئله اصلی که این ریسک را تشدید می کند اهرمی بودن معاملات آتی است.
۸. شفافیت قیمت در معامله در بورس:
بورس معاملات آتی برای خریداران و فروشندگان مکانی معین است که از طریق سامانه الکترونیکی استاندارد صورت می گیرد و در بین همه شرکت کنندگان در بازار به صورت عادلانه صورت می گیرد.
کارگزاران از طریق روش های ابلاغ شده سفارشات مشتریان را در سامانه معاملاتی قراردادهای آتی قرار می دهند. معاملاتی که ثبت می شود براساس اولویت بندی قیمت ها و در صورت مساوی بودن قیمت و اولویت زمانی به انجام می رسد.
بورس های سراسر دنیا توسط مقام ناظر، کنترل و اداره می شوند. اگر اعضای معامله گر بورس مقررات را رعایت نکنند مشمول جریمه و یا به طور کل دیگر حق معامله را ندارند.
تفاوت معاملات آتی سهام با معاملات نقدی بازار بورس
نحوه انجام معاملات در بازار بورس:
شخصی که قصد خرید سهام مشخصی را دراد مبلغ لازم برای خرید سهام را واریز می کند.
سفارش او ثبت شده و بلافاصله بعد از تایید به سبد دارایی های شخص اضافه می شود.
نحوه انجام معاملات در قراردادهای آتی سبد سهام:
خریدار و فروشنده مبلغی (درصدی از ارزش کل سهام) را به عنوان وجه تضمین به حساب در اختیار خود واریز می کنند.
سپس قرارداد آتی منعقد می شود و سفارش خرید خریدار و سفارش فروش فروشنده در سیستم معاملاتی ثبت می شود.
مبلغی که خریدار و فروشنده واریز کرده اند تا روز سررسید در حساب شخصی آن ها باقی می ماند ولی معامله در همان روز ثبت انجام شده است.
