بازار سرمایه دارای دو زیر مجموعه بورس و فرابورس میباشد، به طور ساده می توان گفت شرکت هایی که شرایط پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار را ندارند در بازار فرابورس سهام خود را معامله می کنند، بازار فرابورس دارای ۷ بازار به شرح بازار اول، دوم، سوم یا عرضه، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME)، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار پایه و بازار ابزارهای مشتقه می باشد که در ادامه به توضیح هرکدام از انواع بازارهای فرابورس ایران خواهیم پرداخت و تفاوت انواع بازار های فرابورس را خواهیم گفت.

آشنایی با انواع بازارهای مالی

قبل از اینکه بخواهیم شما را با انواع بازار های فرابورس آشنا کنیم ابتدا باید بدانیم بازار های مالی و انواع ان کدامند و چه ویژگی هایی دارند، بازار های مالی تشکیلات بسیار پیچیده ای هستند که با توجه به ساختار اقتصادی و سازمانی خاص خود نقش مهمی در قیمت گذاری بارار ایفا می کنند. به هر بازاری که در آن معاملات اوراق بهادار صورت گیرد، مانند بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فاراکس و بازار مشتقات، بازار های مالی گفته می شود. امروزه خیلی از بازار های مالی داد و ستد خود را در بورس انجام می دهند. بورس جایی است که در آن بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان یا خریداران و فروشندگان، معامله صورت میگیرد. در ادامه به تفیکیک دو بازار بورس و فرابورس پرداخته و تفاوت های آنها را برای شما باز گو میکنیم.

بازار بورس چیست؟

بازار بورس بازاری است که در آن، قیمت گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار انجام می شود، حال در ایران سه نوع بازار بورس داریم: بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بورس انرژی.

بورس اوراق بهادار

زمانی که دارایی های مالی یا دارایی های کاغذی مثل سهام و اوراق مشارکت در بورس مورد معامله قرار گیرند به آن بورس اوراق بهادر گفته می شود.

بورس کالا

به بورسی که در آن معاملات روی یک کالای فیزیکی انجام شود بورس کالا گفته می شود در واقع بورس کالا مکانی است که طلا، فلزات، محصولات کشاورزی و … مورد معامله قرار میگیرد.

بورس انرژی

بورس انرژی هم به منظور عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق الودگی و سایر حامل های انرژی تشکیل شده است.

بیشتر بخوانید: بررسی و معرفی انواع بازار بورس در ایران

بازار فرابورس چیست؟

در کنار بازار بورس و یا بورس سهام، بازار مجزایی وجود دارد به نام فرابورس (OTC) و یا خارج از بورس، این بازار در ابتدای آبان ماه سال ۱۳۸۷ با مجوز شورای عالی بورس شکل گرفت.
در تعریف جهانی فرا بورس، سهام شرکت هایی که شفافیت کافی و یا وضعیت سودآوری مناسبی ندارند با توافق میان خریدار و فروشنده مورد معامله قرار می گیرند.

به طور کلی فرا بورس مانند بورس یک بازار است که در آن سهام شرکت ها خرید و فروش شده و قیمت گذاری آن ها بر اساس عرضه و تقاضا میباشد. اما چون فرآیند پذیرش و خرید و فروش در آن راحت تر است، شرکت های کوچک هم می توانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند.

بیشتر بخوانید: فرابورس چیست؟ مزایای پذیرش شرکت‌ها در فرابورس

تفاوت بازار بورس و فرابورس

1.  شرایط پذیرش شرکت ها در بورس سخت گیرانه تر و در فرابورس ساده تر است.
2.  دوره پذیرش شرکت ها در فرابورس به دلیل سهولت شرایط پذیرش نسبت به بورس کمتر است.
3.  قوانین سخت گیرانه تر در بورس موجب شده نمادهای پذیرفته شده در آن ریسک کمتری را نسبت به فرابورس داشته باشند.
4.  کارمزد خرید و فروش در بورس کمی بیشتر از فرابورس است.
5. تقسیم بندی بازار ها در بورس و فرابورس متفاوت است: فرابورس دارای ۷ بازار:  اول، دو، سوم(عرضه)،  ابزارهای نوین مالی، پایه، شرکت‌های کوچک و متوسط و ابزار مشتقه است، اما بورس فقط دارای دو بازار اول و دوم است.

بیشتر بخوانید: تفاوت بورس و فرابورس چیست؟

مهم ترین وظیفه فرابورس ایران

مهم ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه های اقتصادی به منظور تامین مالی از طریق بازار سرمایه است. به همین دلیل فرآیند پذیرش شرکت ها و شرایط پذیرش به گونه ای است که شرکت ها با احراز حداقل شرایط و در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته باشند، و بتوانند از تمامی مزایای شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.
در واقع در فرابورس سازمان بورس نظارت محدود تری بر معاملات دارد و صرفا برای جلوگیری از کلاه برداری ها معامله شرکت هایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام می شود.
اما ذکر این نکته الزامی است که سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت های مالی و عملیاتی شرکت های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت کامل دارد.

فرابورس برای عرضه و انتقال اوراق بهادار، هفت بازار با نام های بازار یک، بازار دو، بازار سه ( عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکت های کوچک و متوسط دارد که در ایران بازار یک، دو و پایه رایج هستند.

آشنایی با انواع بازار های فرابورس

طبق دستورالعمل های پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس، بازار های مجزا با کارکرد های متقاوت و متنوع برای پذیرش و معامله انواع اوراق بهادار و ابزار مالی در فرابورس ایجاد شده است.
رایج ترین بازار ها در فرابورس ایران بازار اول، دوم و پایه هستند، نمادهایی که در بازار اول فرابورس درج شده‌اند کم ریسک‌تر از نمادهای بازار دوم هستند و به همین ترتیب نمادهای بازار اول و دوم ریسک کمتری نسبت به بازار پایه دارند.

انواع بازار های فرابورس

در فرابورس هفت بازار مجزا داریم که به شرح زیر می باشد:

۱. بازار اول فرابورس:

یکی از انواع بازار فرابورس که از اهمیت زیادی برخوردار است بازار اول فرابورس می باشد. در بازار اول فرابورس، معاملات شرکت‌ های سهامی عام انجام میشود. پذیرش شرکت های سهامی عام در بازار اول فرابورس دارای شرایطی است مانند:

• باید ۲ سال از آغاز فعالیت شرکت گذشته باشد
• سرمایه ثبت شده شرکت باید حداقل ۱۰ میلیارد ریال باشد
• تعداد سهامدران شرکت باید حداقل ۲۰۰ نفر باشند

۲. بازار دوم فرابورس:

در بازار دوم فرابورس نیز، معاملات شرکت‌ های سهامی عام انجام میشود. اما شرایط پذیرش شرکت های سهامی عام در بازار دوم فرابورس دارای شرایط ساده تری است. شرایط پذیرش شرکت ها در بازار دوم فرابورس به شرح زیر است:

• باید ۱ سال از آغاز فعالیت شرکت گذشته باشد
• سرمایه ثبت شده شرکت باید حداقل ۱ میلیارد ریال باشد
• تعداد سهامدران شرکت باید حداقل ۱۰۰ نفر باشند

۳. بازار سوم فرابورس (بازار عرضه):

در بازار سوم فرابورس که به آن بازار عرضه نیز گفته می شود سهام شرکت­‌ های سهامی معامله می شوند اما معاملات در این بازار به صورت عمده و بلوکی انجام می شود. عرضه معامله می‌ شود. در بازار سوم فرابورس معاملات شرکت ها بدون پذیرش شرکت قابل انجام است و اگر مشتری وجود داشته باشد معامله سهام صورت می گیرد. مزایده شرکت ها بعد از تشریفات قانونی انجام شده و قیمت پایه تعیین می شود.

۴. بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME) فرابورس:

بازار شرکت ‌های کوچک و متوسط به منظور تامین مالی بنگاه‌ های کوچک، متوسط و دانش بنیان طراحی شده است و هدف آن تامین مالی این شرکت ها می باشد. نحوه انجام معاملات سهام و حق تقدم خرید سهام در بازار شرکت ‌های کوچک و متوسط فرابورس ایران در قانون مشخص شده است. در بازار شرکت ‌های کوچک و متوسط فرابورس معاملات سهام در دو تابلوی معاملاتی مجزا شامل تابلوی رشد و تابلوی دانش بنیان صورت می گیرد.

شرایط پذیرش شرکت ‌های کوچک و متوسط در فرابورس به شرح زیر است:

• از زمان فعالیت این شرکت ها باید حداقل یک سال گذشته باشد.
• جمع حقوق صاحبان سهام این شرکت ها باید حداقل یک میلیارد ریال و حداکثر ۵۰۰ میلیارد ریال باشد.

۵. بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس:

در بازار ابزارهای نوین مالی کلیۀ ابزارهای مالی مانند انواع اوراق مشارکت، انواع گواهی سرمایه گذاری و انواع صکوک که به تأیید شورای عالی بورس رسیده و بنا به اعلام آن مشمول ثبت یا معاف از ثبت نزد سازمان بورس تشخیص داده شده، قابل پذیرش است به استثنای سهام و حق تقدم خرید سهام.

۶. بازار پایه فرابورس:

کلیه شرکت های سهامی عام که که در سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده باشند و پذیرش آن ها در هیچ یک از بازارهای بورس یا فرا بورس امکان پذیر نباشد می توانند نقل و انتقال سهام خود را در این بازار انجام دهند. در این بازار معمولا شرکت‌هایی پذیرش می‌شوند که یا ورشکسته شده‌اند یا در معرض ورشکستگی هستند. همچنین شرکت‌ها بسته به میزان ریسک سرمایه‌گذاری به سه تابلو زرد (دامنه نوسان ۳ درصد)، نارنجی (دامنه نوسان ۲ درصد) و قرمز (دامنه نوسان ۱ درصد) دسته‌بندی می‌شوند.

۷. بازار ابزار مشتقه فرابورس:  بازار ابزار مشتقه بهترین مکانی است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند نیازهای خود را به بهترین قیمت و در کمترین زمان ممکن برطرف کنند.

به طور خلاصه:

در بازارهای اول، دوم و بازار شرکت های کوچک و متوسط، سهام شرکت های سهامی عام پذیرش و معامله می شود. در بازار سوم عرضه سهام شرکت های سهامی، حق تقدم سهام، پذیره نویسی سهام و سایر اوراق بهادار انجام می گیرد. در بازار ابزارهای نوین مالی کلیه ابزارهای مالی که به تائید شورای عالی بورس رسیده قابل پذیرش و معامله است، مانند انواع اوراق مشارکت، انواع گواهی سرمایه گذاری و انواع صکوک.

بازار مشتقه نیز برای معاملات اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش ایجاد شده است. بازار پایه در راستای برنامه های توسعه کشور به وجود آمده و مشخص میکند که هر شرکت سهامی عام که ساز و کار معاملاتی داشته باشد باید پذیرش شود.

بیشتر بخوانید: بازار پایه چیست، نکات و قوانین مربوط به بازار پایه چیست

مزایای پذیرش شرکت ها در فرابورس ایران

1. افزایش نقدشوندگی سهام
2. نقل و انتقال آسان، سریع و کم هزینه سهام
3. تأمین مالی آسان و ارزان
4. کشف عادلانه قیمت سهام
5. معرفی شرکت و محصولات به طیف وسیعی از قشرها جامعه و افزایش اعتبار شرکت
6. بهره گیری از معافیت مالیاتی شرکت های پذیرفته شده در بورس
7. بهره گیری از مزایای اخذ تسهیلات بانکی به صورت آسان، و امکان وثیقه گذاری سهام
8. امکان توزیع اوراق بهادارر در بازار ابزار نوین مالی
9. شفافیت اطلاعاتی

مزایای فرابورس برای سرمایه گذاران

از مزایای فرابورس برای سهامداران می توان به شفافیت مکانیسم عرضه و تقاضا در قیمت سهام، امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم، نقدشوندگی خوب، کمتر بودن کارمزد خرید و فروش سهم فرا بورسی نسبت به سهام بورسی، کاهش مالیات نقل و انتقال سهام و آسان و کم هزینه بودن نقل و انتقال سهام اشاره کرد.

و اما در پایان…

سهولت پذیرش شرکت ها در فرابورس بیشتر از بورس بوده و کارمزد خرید و فروش در فرابورس کمتر از بورس میباشد، همین عوامل بازار فرابورس را مانند بورس برای سرمایه گذاران جذاب کرده است اما ذکر این نکته الزامیست که سرمایه گذاری در سهام بورسی نسبت به سرمایه گذاری در سهام فرابورسی کمتر است و همین کاهش ریسک در بورس بر تقد شوندگی و انتظارات آتی سهام نیز تأثیر گذاشته است.