بازار مالی بر حسب سررسید به دوسته‌ی کلی بازار سرمایه و بازار پول و برحسب نوع اوراق به بازار سهام، بازار بدهی(Bond market)، بازار ابزار مشتقه و بازار مبادله‌ی ارز تقسیم بندی شده است که ما در این مطلب قصد داریم به بررسی بازار بدهی بپردازی اما بازار بدهی چیست و مزایای آن؟ تفاوت سرمایه‌گذاری در بازار بدهی با بازار بورس چیست؟
بیشتر بخوانید: بررسی انواع اوراق بهادار و ماهیت آنها در بازار سرمایه و بورس
بازار بدهی چیست؟
در پاسخ به این سوال که بازار بدهی چیست؟بازار بدهی بازاری میباشد که در آن انواع مختلف اوراق مبتنی بر بدهی که شامل اسناد خزانه دولتی، اوراق قرضه دولتی و غیره، میباشد مبادله می شوند.
در بازار بدهی ذی نفعان می توانند دین های جدید را در بازار اولیه خرید و فروش نمایند و یا حتی در بازار ثانویه اوراق مبتنی بر بدهی وارد و به خرید و فروش دیون گذشته بپردازند. در بازار بدهی انواع مختلفی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت خرید و فروش خواهد شد که قادر خواهد بود مرتبط با شرکت ها، دولت، بانک ها، شهرداری ها و … باشد.
بازار سرمایه متشکل از سه رکن اصلی بازار بدهی در کنار بازار سهام و بازار مشتقات می باشد.
هدف بازار بدهی، ایجاد مکانیزمی برای تامین مالی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت مخارج بخش خصوصی و دولتی میباشد.
- بازار بدهی یا اوراق قرضه بازاری است که در آن برگه های بدهی (قرضه) یا اسناد با مبلغ سود ثابت داد و ستد می شوند.
- بازارهای بدهی، برای تامین مالی شرکت های بزرگ و با حجم دارایی های فیزیکی باال مناسب ترین گزینه هستند. دلیل تمایز این بازارها، امکان استفاده از دارایی های ملموس و فیزیکی به عنوان وثیقه است که در تامین مالی چه از طریق بازار بدهی و چه از طریق نظام بانکی نقش مهمی دارد و از این جهت، وجه مشترك بازار بدهی و نظام بانکی است.
بیشتر بخوانید: در کدام بازار ترید کنیم
نقش اصلی بازار بدهی چیست؟
اما نقش اصلی بازار بدهی چیست؟ نقش اصلی بازار بدهی تعیین غیر دستوری نرخ بهره‌ی بازار میباشد به این صورت که مکانیزم عرضه و تقاضا برای اوراق قرضه‌ی بلندمدت خزانه انتظار بازار از سود آینده و درنهایت نرخ سود واقعی بازار را تشکیل میدهد این در حالی است که در کشور ما به دلیل کم عمق بودن بازار بدهی؛ بانک مرکزی و بازار پول نرخ سود را تعیین مینماید.
نقش اصلی دیگر بازار بدهی جمع‌آوری جریان نقدینگی مخرب از بین بازارهای ارز و مسکن و طلا میباشد. در ایران همواره نقدینگی بازار بالا میباشد بر این اساس در جریان تحریم سال 94 و با وارد شدن شک به بازار، جریان نقدینگی مخرب گردید و شاهد افزایش دو تاسه برابری قیمت‌ها در کوتاه مدت بودیم. برای همین بود که سیستم بانکی تنها گزینه‌ی جمع‌آوری نقدینگی از بازار بوده و مشاهده کردیم که افزایش بالای نرخ بهره آثارش هنوز در بازار ما مشهود میباشد.
بر این اساس وجود بازار بدهی بالغ یکی از ارکان اصلی عبور از اقتصاد بانک محور به اقتصاد بازار محور میباشد.
بیشتر بخوانید: افزایش نقدینگی ،عامل اصلی افزایش نرخ تورم در ایران
18 مورد از مزایای توسعه بازار بدهی
- افزایش شفافیت مالی
- تأمین بودجه بخش عمومی و جلوگیری از تسلط سیاست های مالی بر سیاست های پولی
- افزایش ثبات بازارهای مختلف
- توسعه بازار بدهی، منافع اقتصادی ذیل را به دنبال خواهد داشت:
- افزایش رشد اقتصادی کشورهای نوظهور همزمان با توسعه بازار مالی آنها
- افزایش کارایی اقتصادی
- اثرگذاری بیشتر سیاست های پولی با آزادی عمل بیشتر بانک مرکزی در راستای تحقق اهداف ضد تورمیخود
- گذار از اقتصاد بانک محور به اقتصاد بازار محور
- وجود بازار جایگزین برای تامین مالی شرکت ها به هنگام کمبود منابع بانکی
- جریان مخرب نقدینگی سرگردان بین بازارهای مختلف نظیر ارز، مسکن، طال و غیره.
- افزایش توان بانک ها در تامین مالی کوتاه مدت بنگاه های کوچک و متوسط
- کاهش آسیب پذیری کشورها نسبت به بحران های مالی
- تخفیف اثرات بحران های مالی
- تعیین غیردستوری نرخ بهره در بازار
- تأمین هزینه تجدید ساختار نظام بانکی
- تأمین منابع مالی برای توسعه فعالیت های بخش خصوصی
- پشتیبانی برای سیستم بانکی و بازار سهام به هنگام وقوع شوك های مختلف در این بازارها و جلوگیری از
- تامین منابع الزم برای کاهش بدهی های دولت به پیمانکاران
بیشتر بخوانید: بررسی انواع اوراق بهادار و ماهیت آنها در بازار سرمایه
سرمایه‌گذاری در بازار بدهی چه تفاوتی با سرمایه‌گذاری در بازار بورس دارد؟
سرمایه گذاری در بازار بورس ریسک بالایی دارد:
زمانی که شما در بورس سهام یک شرکت را خریداری مینمایید در واقع به اندازه‌ی سهام خودتان شریک شرکت در سود و زیان آتی آن خواهید شد توجه نمایید که از کلمه‌ی آتی در جمله فوق به این معنی است که ممکن است شرکتی در گذشته فروش بسیار بالایی داشته باشد و سود خوبی هم نصیب سهام‌دارن خود کرده بوده باشد ولی شما از لحظه‌ی خرید سهم در سود و زیان بعدی شرکت شریک خواهید بود.
اما هیچ شخصی نمی‌تواند آینده یک شرکت را پیش‌بینی نماید، امکان دارد فردا در انبار یک شرکت تولیدی موفق آتش سوزی اتفاق بیفتد و مبلغ زیادی ضرر هم به شرکت وارد شود و در همان روز تاثیرات خود را به صورت کاهش قیمت سهام می گذارد یا میتوان به تحریم کشورها اشاره نمود که قابل پیش بینی نیست و تاثیرات زیادی هم بر روی قیمت سهامن خواهد گذاشت مانند تحریم قطر
تحریم قطر برای عملکرد بعضی از شرکت‌ها مثل شرکت‌های غذایی اتفاق خوبی بود چون برای آنها بازار جدیدی با صادرات به قطر رخ داد. فاکتورهای زیادی مانند، وضعیت بازار، قیمت نفت، تحریم‌ها، رقیبان همه روی عملکرد شرکت تاثیر میگذارند به واسطه‌ی قابل پیش‌بینی نبودن عملکرد یک شرکت در آینده ریسک سرمایه‌گذاری در بورس زیاد میباشد .
یکی از اصول اصلی دنیای سرمایه‌گذاری این میباشد که هرچه ریسک سرمایه‌گذاری افزایش یابد، انتظار سود سرمایه‌گذار از آن هم بیشتر خواهد شد. سرمایه‌گذار در بورس ممکن است 100 درصد سود کسب نماید یا حتی بیشتر! اما ممکن هم میباشد 100 درصد ضرر نماید و سرمایهی خود را از دست بدهد.
بیشتر بخوانید: سرمایه گذاری در بانک یا بورس ،کدام بهتر است؟
سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی آن هم اوراق بدهی دولتی، کاملا بدون ریسک است:
سرمایه‌گذاری در بازار بدهی آن هم در اوراق بدهی دولتی کاملا بدون ریسک میباشد و در خصوص بقیه اوراق غیردولتی ریسک خیلی کمی را دارد. با خرید اوراق بدهی شما در واقع به دولت یا شرکت قرض می‌دهید.
چون دولت امکان ندارد که ورشکست شود چون در بدترین حالت پول چاپ و بدهی خود را پس خواهد داد. زمانی که شما سهام یک شرکت را می‌خرید در واقع در سود و زیان آن شریک می‌شوید ولی زمانی که اوراق بدهی یک شرکت را می‌خرید شما فقط به آن شرکت قرض داده‌اید و سود و زیان شرکت به شما ربطی نخواهد داشت و شما در هر حالت حتی اگر آن شرکت ضرر زیادی داده باشد، قرض خود را به همراه سود آن پس خواهید گرفت.
تنها ریسک اوراق بدهی یک شرکت این است که آن شرکت ورشکست شود که این موضوع اتفاق بسیار نادری میباشد چون تنها شرکت‌هایی که پشتوانه‌ی مالی دارند اجازه‌ی انتشار اوراق بدهی به آنها داده نخواهد شد. در صورت ورشکسته شدن هم پول خریدار اوراق بدهی اندکی با تاخیر و پس از فروش دارایی‌های شرکت به فرد بازگردانده خواهد شد.
بنا بر آنچه گفته شد شخصی که اوراق بدهی خریداری مینماید ریسک بسیار کمتری نسبت به کسی که سهام یک شرکت را در بورس خریداری میکند، تحمل خواهد کرد و نیتجه آن است که سرمایه‌گذران اوراق بدهی سود ثابتی را خواهند گرفت همانند سود بانکی و نمی‌تواند انتظار سود بالا را داشته باشد اما در عوض ریسک از دست دادن سرمایهی خود را نیز تحمل نمی‌کند و استرس از بین رفتن پولشان را ندارند.
چرا توسعه بازار بدهی در ایران ضرورت دارد؟
- افزایش فشار تامین مالی به بانک های کشور و فاصله گرفتن بانک ها از کارکرد اصلی خود
- وضعیت ایران در شاخص رقابت پذیری جهانی و تضعیف زیر شاخص توسعه مالی
- حجم بالای مطالبات غیرجاری بانک ها در مقایسه با کل تسهیالت پرداختی
- کسری تراز عملیاتی بودجه دولت و لزوم تحقق منابع از طریق واگذاری دارایی های مالی
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تورم، اثرات و عوامل موثر در آن
دلایل عدم توسعه بازار بدهی در ایران
- اعتماد بیشتر به سیستم بانکی به همین دلیل در بسیاری موارد انتشار اوراق مشارکت با ضمانت بانک ها انجام می شود.
- جذابیت پایین اوراق بدهی برای سرمایه گذاران به دلیل عدم وجود نظام عرضه و تقاضا برای نرخ گذاری اوراق منتشره و عدم تغییر قیمت اوراق متناسب با تغییر نرخ سود بانکی
- انصراف شرکت ها از انتشار اوراق بدهی به دلیل ترس از بازپرداخت اصل مبالغ اوراق در سررسید
- اوراق بدهی مربوط به بازه های بلندمدت است و در کوتاه مدت کاربرد ندارد.
- عدم اجرای رتبه بندی اعتباری اوراق و انتشار اوراق با رسیک های اعتباری متفاوت با نرخ یکسان
- الزام بازار بدهی به شفافیت اطالعات مالی و عدم تمایل مدیران شرکت ها به آن
- هزینه بر و زمان بر بودن تامین مالی از طریق بازار بدهی در مقایسه با تامین مالی بانکی:
-لزوم پرداخت کارمزد به ارکان انتشار اوراق
-طی کردن مراحل الزم مانند طراحی اوراق متناسب با نیاز و توان مالی بنگاه ها، کسب مجوزهای الزم از سازمان بورس، انتشار امید نامه، لزوم داشتن ضامن، بازار گردان و متعهد پذیره نویسی
دولت برای مواجهه با چالش های اقتصادی تا قبل از رفع تحریم ها چه سیاست های اقتصادی را پیش گرفته است؟
راهکارهای بهبود عملکرد بازار بدهی در ایران
- فرهنگ سازی، ایجاد اعتماد و معرفی بهتر ابزار بازار بدهی برای تامین مالی بنگاه ها
- شکل گیری بازاری متشکل برای اوراق بدهی به منظور تعیین قیمت این اوراق بر اساس مکانیزم بازار
- تدوین استانداردهای حسابداری و قوانین و مقررات مالیاتی مربوط به انواع اوراق در راستای رفع ابهامات موجود و ایجاد زمینه استفاده از این ابزارها
- کاهش زمان و هزینه انتشار اوراق بدهی و ایجاد تناسب میان ریسک و بازده اوراق
- حذف رکن ضامن برای تضمین اوراق
- طراحی و انتشار اوراق قابل تبدیل به سهام برای افزایش تمایل به انتشار اوراق توسط شرکت ها و کاهش بیم از عدم تأمین منابع در سررسید
- رتبه بندی اعتباری اوراق متناسب با ریسک های اعتباری اوراق
